Dawniej witaminę D kojarzono głównie z profilaktyką krzywicy u dzieci. Obecnie wiemy jednak, że poza wzmacnianiem wchłaniania wapnia i fosforu oddziałuje m.in. na gospodarkę hormonalną i zjawiska związane z proliferacją oraz różnicowaniem komórek układu immunologicznego. Oznacza to, że wykazuje bezpośredni wpływ na nasz układ odpornościowy [3].
Pierwsze doniesienia o immunomodulacyjnym działaniu witaminy D pojawiły się już 20 lat temu. Jednak dopiero niedawno szczegółowo opisano mechanizmy jej działania. Okazuje się, że witamina D jest niezbędna do mineralizacji kości, a przy tym wpływa korzystnie na stymulację neutrofili, monocytów i komórek NK. Jej odpowiednia ilość w organizmie jest ważna szczególnie u osób z obniżoną odpornością, nadciśnieniem, chorobami serca, alergią, anemią i cukrzycą.
Dzięki odpowiedniej podaży tej witaminy organizm jest w stanie skuteczniej walczyć z wirusami i bakteriami. Jej zbyt niski poziom może więc przyczyniać się do częstszych infekcji – zwłaszcza górnych dróg oddechowych [4].
Główne funkcje witaminy D
Wykazano, że witamina D posiada właściwości immunomodulujące [4]. Równoważy produkcję cytokin prozapalnych, a jej niedobór jest związany ze zwiększoną podatnością na infekcje. Wszystko to sprawia, że każda osoba powinna zadbać o utrzymanie odpowiedniego poziomu witaminy D poprzez stosowanie zbilansowanej diety, a w razie potrzeby poprzez uzupełnienie diety o suplementację.
Podsumowując, najważniejsze funkcje witaminy D w organizmie to:
- pomoc w prawidłowym funkcjonowaniu kości i zębów (uczestniczy w procesach wchłaniania wapnia i fosforu),
- pozytywny wpływ na odporność, gospodarkę hormonalną oraz przemianę materii,
- korzystne działanie na mięśnie,
- obniżenie ryzyka występowania nowotworów, chorób immunomodulacyjnych, metabolicznych, infekcji górnych dróg oddechowych i chorób cywilizacyjnych.
Przyczyny, objawy i konsekwencje niedoboru witaminy D
Niedobory witaminy D są bardzo rozpowszechnione i mogą dotyczyć nawet od 50 do 80% populacji [1]. Najczęściej wymieniane przyczyny deficytów tego składnika w organizmie to obniżona synteza skórna oraz niedostateczna podaż w diecie. Sprzyja im również otyłość, upośledzone wchłanianie tłuszczów z przewodu pokarmowego, przewlekłe choroby nerek i wątroby, a nawet przyjmowanie niektórych leków, np. przeciwdrgawkowych czy steroidów.
Do najważniejszych objawów niedoborów zaliczamy krzywicę i osteomalację, czyli metaboliczną chorobę kości polegającą na niedostatecznej mineralizacji i zmniejszeniu gęstości kości. Inne symptomy to zwiększone ryzyko złamań kości oraz występowanie różnych zaburzeń w zakresie odporności organizmu. Deficyty witaminy D mogą być też powodem nadciśnienia tętniczego, choroby niedokrwiennej serca, chorób autoimmunologicznych, cukrzycy typu 1 i 2 oraz niektórych nowotworów.
Podsumowując, do objawów deficytu witaminy D zalicza się przede wszystkim:
- osteomalację – zmniejszoną mineralizację kości,
- zwiększone ryzyko złamań osteoporotycznych,
- krzywicę u dzieci,
- zaburzenia funkcjonowania układu nerwowego,
- obniżenie odporności organizmu.
Suplementacja witaminy D – ogólne wytyczne
Zgodnie z wytycznymi suplementacji witaminy D dla Europy Środkowej [4], w tym Polski, które zostały opracowane przez międzynarodowy zespół specjalistów, zalecana jest powszechna suplementacja od września do kwietnia lub przez cały rok w przypadku utrzymujących się niedoborów. Jako bezpieczną, maksymalną ilość witaminy D w zalecanej dziennej porcji w suplementach diety dedykowanych zdrowym osobom dorosłym wskazano poziom 2000 IU [5]. Taka dawka może być odpowiednia dla osób, które chcą zachować zdrowe kości i zęby, a także wspierać pracę układu odpornościowego.
Oczywiście, większa dawka witaminy D na poziomie 4000 IU działa na te same aspekty funkcjonowania organizmu. Jednak w przypadku wyższej zawartości witaminy D w suplemencie jest ona kierowana jedynie do osób starszych, powyżej 75. roku życia.
Co istotne, u wszystkich osób powyżej 75. roku życia, ze względu na zmniejszoną skuteczność syntezy skórnej, wskazana jest suplementacja witaminy D w odpowiednio dobranej dawce [2].
Przed zastosowaniem suplementu z witaminą D najlepiej wykonać badanie 25-(OH)D, czyli stężenia witaminy D we krwi, oraz skonsultować uzyskany wynik z lekarzem lub farmaceutą.
Wnioski: działanie witaminy D na organizm
Podstawowa funkcja witaminy D w organizmie to regulacja metabolizmu wapnia i fosforu. Mimo to od lat podkreślane są także jej inne ważne właściwości, takie jak wpływ na układ immunologiczny.
Badania wykazały, że peptydy antybakteryjne występujące m.in. w komórkach NK i neutrofilach oraz komórkach nabłonkowych układu oddechowego ulegają zwiększonej ekspresji pod wpływem właśnie witaminy D. Sugeruje to, że przyjmowanie tego składnika w formie suplementu we właściwej porcji może być pomocne w zapewnieniu właściwego funkcjonowania układu odpornościowego.
Źródła:
- Krzysztof Buczkowski i in., Wytyczne dla lekarzy rodzinnych dotyczące suplementacji witaminy D, „Forum Medycyny Rodzinnej” 2013, t. 7, nr 2, s. 55–58: https://www.tvmed.pl/tresci/layout_min/11431/Wytyczne-dla-lekarzy-rodzinnych-dotyczace-suplementacji-witaminy-D.
- Dominika Wnęk, Witamina D – skutki jej niedoboru i nadmiaru oraz źródła pokarmowe: https://www.mp.pl/pacjent/dieta/zasady/62906,witamina-d.
- Marta Myszka, Marian Klinger, Immunomodulacyjne działanie witaminy D, „Postępy Higieny i Medycyny Doświadczalnej” 2014, nr 68, s. 865–878: https://phmd.pl/api/files/view/29611.pdf.
- Małgorzata Ostrowska, Odbudowa odporności organizmu: https://www.naturoterapiawpraktyce.pl/artykul/odbudowa-odpornosci-organizmu.
- [1] Krzysztof Buczkowski i in., Wytyczne dla lekarzy rodzinnych dotyczące suplementacji witaminy D, „Forum Medycyny Rodzinnej” 2013, t. 7, nr 2, s. 55–58: https://www.tvmed.pl/tresci/layout_min/11431/Wytyczne-dla-lekarzy-rodzinnych-dotyczace-suplementacji-witaminy-D.
- [2] Dominika Wnęk, Witamina D – skutki jej niedoboru i nadmiaru oraz źródła pokarmowe: https://www.mp.pl/pacjent/dieta/zasady/62906,witamina-d.
- [3] Marta Myszka, Marian Klinger, Immunomodulacyjne działanie witaminy D, „Postępy Higieny i Medycyny Doświadczalnej” 2014, nr 68, s. 865–878: https://phmd.pl/api/files/view/29611.pdf.
- [4] Małgorzata Ostrowska, Odbudowa odporności organizmu: https://www.naturoterapiawpraktyce.pl/artykul/odbudowa-odpornosci-organizmu.
- [5] Uchwała Zespołu ds. Suplementów Diety z dnia 19 lutego 2021 r. nr 1/2021: https://www.gov.pl/web/gis/zespol-do-spraw-suplementow-diety.