Co warto wiedzieć na temat mikrobioty jelitowej?

W ostatnich latach temat mikrobioty cieszy się rosnącym zainteresowaniem, a jego znaczenie dla zdrowia jest coraz częściej podkreślane zarówno przez naukowców, jak i specjalistów. Nie bez powodu - mikrobiota wpływa bowiem na odporność, metabolizm, zdrowie psychiczne i ogólne funkcjonowanie organizmu. Równowaga jest niezbędna do prawidłowej pracy wielu układów, dlatego warto zrozumieć, czym jest mikrobiota, jakie pełni funkcje i jak możemy o nią dbać. Jeśli chcesz dowiedzieć się, jak niewidzialny ekosystem wewnątrz Twojego ciała wpływa na zdrowie i dobre samopoczucie - zapraszamy do lektury!

Czym jest mikrobiota?

Mikrobiota to złożony ekosystem mikroorganizmów, który zasiedla różne części ciała człowieka, w tym m.in. przewód pokarmowy. Składa się z bakterii, archeonów, grzybów, protistów i glonów. Z kolei mikrobiom to szersze pojęcie, obejmujące mikrobiotę, elementy struktury mikrobioty, jej metabolity i elementy otaczającego ją środowiska. W ostatnim czasie coraz więcej słyszy się o mikrobiocie jelitowej. 

Najważniejsze informacje na temat mikrobioty jelitowej

Mikrobiota jelitowa cechuje się ogromną różnorodnością i składa się z milionów komórek oraz ponad 15 tysięcy gatunków bakterii, których łączna masa w postaci suchej przekracza 1 kg. Kolonizacja jelit przez te mikroorganizmy rozpoczyna się już w chwili narodzin. 

Na skład mikrobioty wpływa wiele czynników, zarówno indywidualnych - wiek, sposób porodu oraz predyspozycje genetyczne, jak i środowiskowych, gdzie główną rolę odgrywa dieta, stosowanie antybiotyków oraz warunki panujące w jelitach, takie jak poziom pH czy dostępność tlenu. Dominującymi bakteriami w ludzkim jelicie są przedstawiciele szczepu Bacteroidetes, a następnie Firmicutes, Proteobacteria, Fusobacteria, Tenericutes, Actinobacteria i Verrucomicrobia, które łącznie stanowią ponad 90% całej mikrobioty jelitowej. Inne, o których warto wspomnieć to m.in. Bifidobacterium ssp., Bacterioides ssp. czy Lactobacillus spp. 

Skład i rozwój mikrobioty jelitowej - co warto wiedzieć? 

Jak wspomnieliśmy wyżej, proces zasiedlania jelit rozpoczyna się już w chwili narodzin i jest uzależniony od porodu, składu mikrobioty matki oraz kondycji noworodka. Najkorzystniejszym scenariuszem jest poród naturalny, ponieważ wówczas dziecko nabywa mikroorganizmy pochodzące z dróg rodnych matki, co sprzyja prawidłowemu kształtowaniu się mikrobioty jelitowej.

Spośród wszystkich czynników wpływających na mikrobiotę jednym z najistotniejszych jest dieta - jej zmiana może niemal natychmiast wywołać modyfikacje w składzie, wpływając tym samym na zdrowie i funkcjonowanie organizmu. Jednak o tym opowiemy szerzej w dalszej części artykułu. 

Jaka jest rola mikrobioty jelitowej?

Ochrona przez patogenami m.in. poprzez stymulację układu odpornościowego.

• Regulacja procesów metabolicznych. 
• Synteza witamin, takich jak biotyna, niacyna, kwas pantotenowy czy witamina K.
• Wpływ na funkcjonowanie osi jelito-mózg, oddziałujący na procesy neurologiczne i zdrowie psychiczne.
• Metabolizm leków, w tym aktywacja sulfasalazyny oraz wpływ na metabolizm paracetamolu.
• Regulacja masy ciała, gdzie u osób z nadwagą obserwuje się przewagę bakterii Firmicutes, natomiast przewaga Bacteroidetes sprzyja redukcji tkanki tłuszczowej.

Mikrobiota jelitowa a organizm - garść informacji

Mikrobiota jelitowa odgrywa ważną rolę w utrzymaniu równowagi całego organizmu, produkując metabolity, które wspierają prawidłowe funkcjonowanie układu pokarmowego, nerwowego i odpornościowego. Jej zaburzenia mogą prowadzić do zwiększonej przepuszczalności jelit, problemów trawiennych, nieprawidłowości metabolicznych oraz osłabienia odporności, co z kolei zwiększa ryzyko rozwoju schorzeń o podłożu psychicznym. Dysbioza, czyli zaburzenie równowagi może być zarówno skutkiem, jak i jedną z przyczyn wielu chorób, wpływając negatywnie na ogólny stan zdrowia.

Jakie działania wspierają mikrobiotę?

Regularna aktywność fizyczna przyczynia się do większej różnorodności i bogactwa mikrobioty jelitowej. Ograniczenie niepotrzebnej antybiotykoterapii oraz odpowiednio zbilansowana dieta wspierają naturalną odporność organizmu i prawidłowy przebieg procesów metabolicznych. Nadmierne spożycie białka lub tłuszczów może prowadzić do zmniejszenia liczby bakterii z rodzaju Bifidobacteria oraz drobnoustrojów odpowiedzialnych za produkcję maślanów. Jednak włączenie do diety prebiotyków i błonnika, mimo wysokiego spożycia tłuszczów, może pomóc w odbudowie tych korzystnych bakterii. Ponadto skład mikrobiomu można modyfikować poprzez spożywanie substancji takich jak inulina, która stymuluje rozwój pożytecznych mikroorganizmów.

Dieta a zdrowie jelit

W kontekście diety warto wspomnieć o spożywaniu różnorodnych produktów ze szczególnym uwzględnieniem warzyw i owoców, takich jak korzeń cykorii, banany czy brokuły. Istotne jest również włączenie do codziennego jadłospisu produktów pełnoziarnistych, takich jak niełuskany ryż, pełnoziarnisty makaron, pieczywo pełnoziarniste oraz płatki jęczmienne i owsiane.

Te są bogatym źródłem błonnika pokarmowego, który nie jest trawiony przez enzymy układu pokarmowego, ale pełni ważną funkcję w regulacji mikrobioty jelitowej. Niektóre szczepy bakterii jelitowych rozkładają błonnik na korzystne dla organizmu substancje, co może wspierać utrzymanie prawidłowego poziomu cholesterolu, insuliny oraz trójglicerydów. Dzięki temu spożywanie odpowiedniej ilości błonnika może przyczynić się do zmniejszenia ryzyka rozwoju wielu chorób cywilizacyjnych, takich jak cukrzyca czy schorzenia sercowo-naczyniowe.

Suplementacja wspierająca mikrobiotę jelitową i zdrowie jelit 

W suplementacji wspierającej mikrobiotę jelitową warto uwzględnić składniki o działaniu prebiotycznym, przeciwzapalnym oraz wspomagającym regenerację błony śluzowej jelit. Szczególnie istotne są beta-glukany, laktoferyna, maślan sodu oraz enzymy trawienne, takie jak bromelaina.

Beta-glukany - naturalne wsparcie dla jelit

Beta-glukany to rozpuszczalne w wodzie polisacharydy, które wykazują korzystne właściwości dla zdrowia. W kontekście jelit szczególnie istotne są ich silne właściwości immunomodulujące i przeciwzapalne, które mogą wspierać funkcjonowanie układu odpornościowego oraz zapobiegać stanom zapalnym jelit. Jest to niezwykle ważne w profilaktyce i terapii nieswoistych zapaleń jelit (IBD), które stają się coraz częstszym problemem zdrowotnym. Co więcej, badania wskazują, że beta-glukany mogą działać prebiotycznie, sprzyjając namnażaniu korzystnych bakterii w mikroflorze jelitowej.

Laktoferyna - białko o szerokim spektrum działania

Laktoferyna to wielofunkcyjne białko naturalnie występujące w mleku i innych wydzielinach. Wspiera układ odpornościowy, działa przeciwzapalnie, a także pozytywnie wpływa na równowagę mikrobioty jelitowej. Dzięki swoim właściwościom laktoferyna może również przeciwdziałać biegunkom oraz wspomagać wchłanianie składników odżywczych, w tym żelaza, co jest istotne dla osób borykających się z jego niedoborem. Dodatkowo działa jak naturalny regulator stanów zapalnych w przewodzie pokarmowym, co czyni ją cennym składnikiem diety osób cierpiących na zaburzenia jelitowe.

Maślan sodu - postbiotyk o gigantycznym znaczeniu dla jelit

Maślan sodu to jeden z postbiotyków, czyli substancji powstających w wyniku fermentacji błonnika pokarmowego przez bakterie jelitowe. Jego przeciwzapalne i regeneracyjne działanie przyczynia się do ochrony i odbudowy nabłonka jelitowego, a także zapobiega przenikaniu drobnoustrojów z jelita do krwiobiegu. Ponadto maślan sodu reguluje motorykę przewodu pokarmowego i wpływa na skład mikrobioty, wspierając rozwój korzystnych bakterii. Badania wskazują, że maślan sodu może być pomocny w leczeniu zespołu jelita nadwrażliwego (IBS), nieswoistych chorób zapalnych jelit (IBD) oraz biegunek infekcyjnych, co czyni go cennym wsparciem w terapii zaburzeń jelitowych.

Bromelaina - enzym wspierający trawienie

Problemy trawienne, takie jak niestrawność, wzdęcia czy bóle brzucha, mogą być wynikiem trudności w rozkładaniu białek, zwłaszcza tych pochodzenia zwierzęcego. W takich przypadkach skutecznym wsparciem jest bromelaina - enzym proteolityczny, który rozkłada białka i wspomaga trawienie produktów mlecznych. Dzięki temu może redukować dolegliwości trawienne, szczególnie u osób, które po ich spożyciu odczuwają dyskomfort.

Kilka słów na temat mikrobioty jamy ustnej

Mikrobiota jamy ustnej jest unikalna dla każdego człowieka, a jej skład zależy od wielu czynników, takich jak codzienne nawyki, sposób odżywiania, wiek, predyspozycje genetyczne, stan zdrowia oraz stosowane leki. Pod względem różnorodności mikroorganizmów zajmuje drugie miejsce po mikrobiocie jelitowej, co czyni ją jedną z najbardziej złożonych ekosystemów w ludzkim organizmie.

W jamie ustnej znajduje się wiele różnych mikrośrodowisk, takich jak powierzchnia zębów, język, dziąsła czy błona śluzowa policzków, co sprzyja bogactwu gatunkowemu drobnoustrojów. Mikroorganizmy te nie występują w jamie ustnej pojedynczo, lecz tworzą biofilm - uporządkowaną strukturę, w której bakterie przylegają do powierzchni i wchodzą w skomplikowane interakcje między sobą.

Rola mikrobioty jamy ustnej 

• Utrzymanie i ochrona zdrowia jamy ustnej poprzez konkurowanie z chorobotwórczymi drobnoustrojami. 
• Wsparcie procesów trawiennych poprzez redukcję enzymów odpowiedzialnych za rozkład cukrów i innych związków. 
• Aktywacja układu immunologicznego.
• Produkcja krótkołańcuchowych kwasów tłuszczowych (SCFA), które mają istotne znaczenie dla pracy układu pokarmowego, nerwowego i odpornościowego.
• Udział w metabolizmie różnych substancji w tym m.in. azotanów.

Podsumowując, mikrobiom to nie tylko zbiór mikroorganizmów zamieszkujących nasz organizm, ale także jeden z czynników wpływających na zdrowie, odporność i metabolizm. Jego prawidłowe funkcjonowanie ma fundamentalne znaczenie dla równowagi całego ustroju - od procesów trawiennych, przez regulację masy ciała, aż po wpływ na zdrowie psychiczne. Odpowiednia dieta, aktywność fizyczna oraz unikanie czynników szkodliwych, takich jak antybiotyki czy przetworzona żywność, mogą wspierać mikrobiotę i jej korzystny wpływ na organizm. 

Bibliografia:

• 1. Tokarz-Deptuła B, Dudziak P, Gurgacz N, Deptuła W. Mikrobiom przewodu pokarmowego człowieka - wybrane dane. Postępy Mikrobiologii – Advancements of Microbiology. 2022;61(4):223–233.
• 2. Gałęcka M, Basińska AM, Bartnicka A. Rola mikrobioty jelitowej w patogenezie i przebiegu wybranych schorzeń układu nerwowego. Polski Przegląd Neurologiczny. 2019;15(1):1–11.
• 3. Ziółkowska S, Kijek N, Malinowski K, Kostrzewska P. Mikrobiota jelitowa – nieoceniony strażnik odporności i witalności organizmu. Medycyna Ogólna i Nauki o Zdrowiu. 2022;28(1):8–14. 
• 4. Malinowska M., i in., MIKROBIOM CZŁOWIEKA, POST. MIKROBIOL.,
• 2017, 56, 1, 33–42. 
• 5. Oziom J., Budrewicz S., Rola mikrobioty jelitowej w patogenezie i przebiegu
• wybranych schorzeń układu nerwowego, Polski Przegląd Neurologiczny 2019, tom 15, nr 1, 1–11.
• 6.  NCEZ, Pokarm przyjazny dla jelit – pod względem równowagi mikrobiologicznej, online: https://ncez.pzh.gov.pl/abc-zywienia/pokarm-przyjazny-dla-jelit-pod-wzgledem-rownowagi-mikrobiologicznej/, dostęp: 04.03.25.