Czy wiesz, że jeden niewielki gruczoł zlokalizowany u podstawy szyi potrafi decydować o tym, czy masz energię do działania, jak szybko spalasz kalorie i czy Twój nastrój utrzymuje się na stabilnym poziomie? Tarczyca, choć ma zaledwie kilka centymetrów, steruje pracą całego organizmu poprzez produkcję najważniejszych hormonów. Gdy zaczyna działać nieprawidłowo, mogą pojawić się objawy tak różnorodne jak zmęczenie, wahania wagi, problemy z koncentracją czy nawet zaburzenia rytmu serca. Coraz więcej osób zmaga się z niedoczynnością tarczycy, nadczynnością czy chorobami autoimmunologicznymi, takimi jak Hashimoto, często nie zdając sobie sprawy z prawdziwej przyczyny swojego złego samopoczucia.
Za co odpowiada tarczyca?
Tarczyca to gruczoł wydzielania wewnętrznego umiejscowiony w przednio-dolnej części szyi. Jej głównym zadaniem jest produkcja hormonów tarczycy, które regulują funkcjonowanie niemal całego organizmu. Najważniejsze z nich to trójjodotyronina (T3) i tyroksyna (T4), a także kalcytonina.
Hormony T3 i T4 odpowiadają za utrzymanie prawidłowego metabolizmu, wpływając na tempo przemiany materii oraz wytwarzanie energii. Dzięki nim organizm sprawnie spala białka, tłuszcze i węglowodany, a także utrzymuje odpowiednią temperaturę ciała. Niedobór hormonów tarczycy prowadzi do spowolnienia przemiany materii, senności, pogorszenia nastroju czy tendencji do przybierania na wadze. Z kolei ich nadmiar, typowy dla nadczynności tarczycy, powoduje nadmierne pobudzenie układu nerwowego, utratę masy ciała, nadmierną potliwość oraz zaburzenia pracy serca.
Drugim hormonem wydzielanym przez tarczycę jest kalcytonina. Choć jej rola jest mniej znana, ma ona istotne znaczenie dla gospodarki wapniowo-fosforanowej, gdyż obniża poziom wapnia we krwi i wspiera odkładanie go w kościach.
Cała praca tarczycy jest kontrolowana przez oś podwzgórze–przysadka–tarczyca. Poziom T3 i T4 wpływa na wydzielanie hormonu TSH w przysadce mózgowej, co stanowi mechanizm sprzężenia zwrotnego. Dzięki temu gruczoł ten działa w precyzyjnie wyregulowany sposób, a każda jego dysfunkcja odbija się na zdrowiu całego organizmu.
Jakie występują problemy z tarczycą?
Tarczyca to gruczoł, którego zaburzenia dotyczą coraz większej liczby osób. Szacuje się, że problemy z tarczycą występują u około 22% populacji w Polsce i zdecydowanie częściej dotykają kobiet. Dysfunkcje tego narządu mogą przebiegać zarówno z niedoborem, jak i z nadmiarem hormonów, a także mieć charakter zapalny.
Najczęściej spotykanym schorzeniem jest niedoczynność tarczycy, czyli stan wynikający z niedoboru hormonów T3 i T4. Jej najczęstszą przyczyną jest przewlekłe autoimmunologiczne zapalenie tarczycy znane jako choroba Hashimoto. Niedoczynność tarczycy prowadzi do spowolnienia metabolizmu, przyrostu masy ciała, senności i zaburzeń koncentracji. W cięższych przypadkach może powodować groźne powikłania sercowo-naczyniowe czy nawet śpiączkę hipometaboliczną.
Drugim poważnym problemem jest nadczynność tarczycy, w której dochodzi do nadmiernej produkcji hormonów. Najczęściej odpowiada za nią choroba Gravesa-Basedowa, choć przyczyną mogą być także guzki tarczycy czy zapalenia gruczołu. Objawy nadczynności tarczycy to m.in. szybka utrata masy ciała, nadmierna potliwość, kołatania serca, nerwowość i drżenie rąk. Nieleczona hipertyreoza może prowadzić do poważnych zaburzeń rytmu serca, osteoporozy, a w skrajnych przypadkach do przełomu tarczycowego, czyli stanu zagrożenia życia.
Odrębną grupę stanowią zapalenia tarczycy. Mogą mieć charakter ostry, podostry lub przewlekły, a ich przyczyny obejmują infekcje bakteryjne i wirusowe, urazy oraz procesy autoimmunologiczne. Do tej ostatniej grupy zaliczają się choroba Hashimoto czy Gravesa-Basedowa. W zależności od rodzaju, zapalenia tarczycy mogą powodować ból szyi, gorączkę, obrzęk gruczołu albo stopniowe uszkadzanie jego struktury.
Jakie są przyczyny problemów z tarczycą?
Problemy z tarczycą mogą wynikać zarówno z niedoboru, jak i nadmiaru hormonów produkowanych przez gruczoł, a także z procesów zapalnych toczących się w jego strukturze. Różnorodność przyczyn sprawia, że właściwa diagnostyka jest niezwykle ważna dla skutecznego leczenia.
Jednym z najczęstszych zaburzeń jest niedoczynność tarczycy, czyli stan, w którym produkcja hormonów T3 i T4 jest niewystarczająca. Najczęściej wywołuje ją przewlekłe autoimmunologiczne zapalenie tarczycy znane jako choroba Hashimoto. Do innych przyczyn należą zabiegi chirurgiczne usunięcia tarczycy, leczenie jodem radioaktywnym, niektóre leki (np. amiodaron, sole litu, interferon), radioterapia szyi, a także znaczny niedobór lub nadmiar jodu w diecie. Niedoczynność może mieć także charakter wrodzony, gdy gruczoł jest nieprawidłowo ukształtowany lub niezdolny do prawidłowej produkcji hormonów.
Odwrotnym problemem jest nadczynność tarczycy, w której dochodzi do nadprodukcji hormonów. W Polsce najczęściej odpowiada za nią choroba Gravesa-Basedowa, autoimmunologiczne schorzenie prowadzące do niekontrolowanego pobudzenia gruczołu. Nadczynność może być także skutkiem wola guzkowego, autonomicznych guzków tarczycy, zapaleń (np. poporodowego czy podostrego zapalenia de Quervaina), nadmiernego podawania hormonów w leczeniu lub nadmiaru jodu. Rzadziej przyczyną są guzy przysadki, choroby nowotworowe czy powikłania związane z lekami.
Trzecią grupę stanowią zapalenia tarczycy, które mogą mieć charakter ostry, podostry lub przewlekły. Ostre ropne zapalenie to efekt zakażenia bakteryjnego i przebiega gwałtownie, z bólem i gorączką. Podostre zapalenie de Quervaina, często o podłożu wirusowym, objawia się bolesnym obrzękiem szyi i stanem zapalnym gruczołu. Najczęściej jednak spotyka się przewlekłe zapalenia o charakterze autoimmunologicznym, jak Hashimoto czy Graves-Basedow, które prowadzą do stopniowego niszczenia struktury tarczycy i trwałych zaburzeń jej pracy.
Jakie badania wykonać diagnozując problemy z tarczycą?
Rozpoznanie chorób tarczycy wymaga połączenia badań laboratoryjnych i obrazowych, a w niektórych przypadkach także specjalistycznych procedur. Podstawowym badaniem jest oznaczenie TSH, które pozwala ocenić, czy gruczoł produkuje odpowiednią ilość hormonów. W sytuacjach, gdy wynik odbiega od normy, uzupełniająco oznacza się stężenie fT3 i fT4, co pozwala określić rodzaj zaburzenia oraz jego nasilenie. W przypadku podejrzenia chorób autoimmunologicznych wykonuje się także badania przeciwciał, takich jak anty-TPO, anty-Tg czy TRAb, które pomagają w rozpoznaniu choroby Hashimoto lub Gravesa-Basedowa.
W diagnostyce nieocenione jest również USG tarczycy, które umożliwia wykrycie guzków, wola czy zmian zapalnych i stanowi standard w monitorowaniu pacjentów. W wybranych przypadkach stosuje się także scyntygrafię tarczycy, pozwalającą ocenić jej czynność i rozróżnić przyczyny nadczynności.
Jeśli w badaniu obrazowym stwierdzi się guzki, konieczne może być wykonanie biopsji aspiracyjnej cienkoigłowej, która pozwala ocenić, czy zmiana ma charakter łagodny czy złośliwy.
Kompleksowa diagnostyka problemów z tarczycą opiera się więc na połączeniu badań hormonalnych, obrazowych i histopatologicznych, a dobór odpowiednich metod powinien być zawsze dostosowany do indywidualnej sytuacji pacjenta.
Jakie są najczęstsze błędy w diagnostyce chorób tarczycy?
Prawidłowe rozpoznanie zaburzeń pracy tarczycy bywa dużym wyzwaniem. Wynika to z faktu, że objawy niedoczynności czy nadczynności często są niespecyficzne, a interpretacja badań laboratoryjnych wymaga dużej precyzji. Niestety, w praktyce medycznej popełnia się błędy, które mogą opóźniać rozpoznanie i prowadzić do niewłaściwego leczenia.
Najczęstszym błędem jest niewłaściwa interpretacja zakresów referencyjnych TSH. Standardowe widełki mogą być niewystarczające, szczególnie u kobiet w wieku rozrodczym czy pacjentek planujących ciążę, gdzie za bezpieczne uznaje się wartości poniżej 2,5 mIU/l.
Kolejnym problemem jest nieuwzględnianie wpływu leków i czynników zakłócających. Niektóre farmaceutyki, takie jak amiodaron, sole litu czy interferon, mogą zmieniać stężenie hormonów tarczycy i zaburzać obraz kliniczny. Również naturalne wahania dobowe i sezonowe poziomu TSH utrudniają właściwą ocenę wyników.
Do częstych błędów należy także rozpoczynanie leczenia nadczynności wyłącznie na podstawie niskiego poziomu TSH, bez analizy pełnego obrazu klinicznego i stężeń wolnych hormonów. Nie mniej istotne jest pomijanie badania FT4 w diagnostyce wtórnej niedoczynności, gdzie samo TSH może pozostawać w normie. Eksperci zwracają uwagę, że lekarze nierzadko nie badają etiologii problemów z tarczycą, a tym samym wdrażają leczenie nietrafione lub niepotrzebne.
Jak wspomagać pracę tarczycy?
Samo leczenie farmakologiczne niedoczynności czy nadczynności tarczycy, oparte głównie na wyrównywaniu poziomu hormonów, nie zawsze wystarcza, by pacjent odzyskał dobre samopoczucie i prawidłowy metabolizm. Dlatego coraz większą rolę przypisuje się wsparciu dietetycznemu i suplementacji, które pomagają stabilizować układ odpornościowy, regulować gospodarkę węglowodanową i poprawiać funkcjonowanie całego gruczołu.
- Szczególnie ważnym pierwiastkiem jest selen, którego niedobory często obserwuje się u osób z chorobą Hashimoto i innymi autoimmunologicznymi zapaleniami tarczycy. Jego suplementacja może zmniejszać stężenie przeciwciał przeciwtarczycowych, wspierać konwersję T4 do T3 i korzystnie wpływać na metabolizm glukozy.
- Równie istotny jest cynk, biorący udział w syntezie i działaniu hormonów tarczycy. Jego brak nie tylko upośledza odpowiedź komórek na hormony, ale także sprzyja otyłości i insulinooporności. Badania potwierdzają, że u pacjentów z Hashimoto niedobory cynku występują szczególnie często, dlatego odpowiednia podaż tego pierwiastka jest istotna dla prawidłowej pracy tarczycy.
- Żelazo również odgrywa istotną rolę, bowiem jest składnikiem enzymu tyreoperoksydazy, bez którego produkcja hormonów nie jest możliwa. Niedobory żelaza u osób z niedoczynnością mogą nasilać objawy zmęczenia, problemy z koncentracją czy kołatania serca. Uzupełnienie go poprawia wyniki hormonalne i redukuje dolegliwości towarzyszące chorobie.
- Warto pamiętać także o witaminach z grupy B, które wspierają metabolizm i układ nerwowy. Tiamina (B1) może znacząco redukować uczucie przewlekłego zmęczenia, a witamina B12 odpowiada za koncentrację, pamięć i zapobieganie niedokrwistości. Niedobory tej ostatniej są bardzo częste u pacjentów z chorobami autoimmunologicznymi tarczycy.
- Nie do przecenienia pozostaje witamina D3, której niski poziom sprzyja rozwojowi autoimmunologicznych zapaleń tarczycy i podwyższeniu przeciwciał a-TPO. Jej regularna suplementacja obniża ryzyko chorób gruczołu i poprawia wyniki hormonalne, w tym poziom TSH. O objawach niedoboru można przeczytać w artykule: Jakie są objawy niedoboru witaminy D?
- Odpowiednio skomponowana dieta oraz celowana suplementacja mogą nie tylko poprawić funkcjonowanie tarczycy, ale także złagodzić objawy chorób autoimmunologicznych, przywracając pacjentom lepsze samopoczucie i kontrolę nad metabolizmem.
Przyczyny problemów z tarczycą - podsumowanie
Tarczyca to niewielki gruczoł, którego prawidłowa praca ma ogromne znaczenie dla zdrowia całego organizmu. Zaburzenia jej czynności mogą objawiać się na wiele sposobów od przewlekłego zmęczenia i problemów z koncentracją, po poważne powikłania sercowo-naczyniowe. Najczęstszymi przyczynami problemów są choroby autoimmunologiczne, takie jak Hashimoto, ale także niedobory jodu, wpływ leków czy czynniki środowiskowe.
Skuteczna diagnostyka wymaga nie tylko analizy TSH, ale też badań wolnych hormonów, przeciwciał i obrazowych, takich jak USG czy scyntygrafia. Równie istotne jak leczenie farmakologiczne jest wspieranie pracy tarczycy poprzez odpowiednią dietę i suplementację. Świadomość roli tarczycy i szybkie reagowanie na objawy jej zaburzeń pozwalają uniknąć groźnych konsekwencji i poprawić jakość życia. Dbając o ten niepozorny gruczoł, dbamy o zdrowie całego organizmu.
Bibliografia:
- Szwajkosz K., Wawryniuk A., Sawicka K., Łuczyk R., Tomaszewski A. (2017). Hypothyroidism being caused by chronic autoimmune inflammation of the thyroid gland (Niedoczynność tarczycy jako skutek przewlekłego autoimmunologicznego zapalenia gruczołu tarczowego). Journal of Education, Health and Sport, 7(5), 41-54. eISSN 2391-8306. DOI: http://dx.doi.org/10.5281/zenodo.569840.
- Woźniak M. J., Matyjaszek-Matuszek B. Najczęstsze błędy w diagnostyce i leczeniu chorób tarczycy, Lekarz POZ 5/2022, 330-337.
- Lewiński A., Hilczer M., Smyczyńska J. Nadczynność i niedoczynność tarczycy – przyczyny, rozpoznawanie i leczenie, Przewodnik Lekarza, 2002, 5, 10, 52-62.
- Gier D. Suplementacja w chorobach tarczycy. Część I. Food Forum – czasopismo eksperckie o zdrowym odżywianiu, aktualizacja: 27 sierpnia 2024. https://food-forum.pl/artykul/suplementacja-w-chorobach-tarczycy-czesc-i, dostęp: 25.08.2025.
