Co to jest PCOS?
PCOS, czyli zespół policystycznych jajników jest obecnie najczęściej występującym zaburzeniem endokrynologicznym u kobiet w wieku rozrodczym. PCOS jest także najczęstszą przyczyną niepłodności i problemów z zajściem w ciążę z uwagi na występowanie cykli menstruacyjnych bez owulacji.
Jak zdiagnozować PCOS?
Wstępna diagnoza PCOS i terapia tego schorzenia bywają problematyczne z uwagi na złożoność problemu - zaburzenia hormonalne PCOS są mocno powiązane z zaburzeniami metabolicznymi zwiększając tym samym ryzyko rozwoju cukrzycy, nadciśnienia czy otyłości [1].
Z powyższych powodów kluczowe w terapii i leczeniu PCOS jest kompleksowe podejście do tego zaburzenia uwzględniające nie tylko leczenie farmakologiczne, ale także zmianę stylu życia, w tym nawyków żywieniowych i dietę dla PCOS. Usprawni to redukcję masy ciała oraz wypracowanie zdrowych nawyków żywieniowych. Wsparciem w leczeniu PCOS może okazać się także wyrównanie niedoborów i celowana suplementacja z wykorzystaniem dedykowanych suplementów diety na PCOS, które wpłyną na zwiększenie efektywności leczenia behawioralnego.
Jakie są przyczyny PCOS?
Na dzień dzisiejszy przyczyna zespołu policystycznych jajników nie do końca jest jasna. Wymienia się zarówno predyspozycję genetyczną do PCOS, jak i wpływ czynników środowiskowych. Badania wskazują, że ekspozycja na hormony męskie (czyli androgeny) już w życiu prenatalnym może zwiększać ryzyko PCOS w późniejszych latach życia [1,2].
Objawy fizyczne PCOS i jego rozpoznanie obejmują najczęściej zaburzenia miesiączkowania i problemy z zajściem w ciążę, nadmierne owłosienie, trądzik oraz wypadanie włosów, a nawet łysienie androgenowe (co wynika z zaburzeń hormonalnych, w tym nadmiernego poziomu androgenów). Co istotne PCOS jest powiązane z zaburzeniami gospodarki węglowodanowej. Badania wyraźnie wskazują, że zespołowi policystycznych jajników bardzo często towarzyszy insulinooporność. Oznacza to zmniejszoną wrażliwość komórek obwodowych (czyli komórek mięśni, wątroby czy tkanki tłuszczowej) na działanie insuliny, co prowadzi do problemów z wykorzystaniem glukozy przez komórki ciała.
Pokłosiem takiego stanu przy PCOS są problemy z nadmierną masą ciała, nadwagą, zmęczeniem, zaburzeniami koncentracji i zaburzeniami natury psychicznej, zatrzymywaniem wody, a także niemożności redukcji masy ciała mimo wdrożonych diet redukcyjnych. Nadmierna masa ciała to globalny problem zdrowotny, który wpływa na nasilenie objawów fizycznych PCOS. Jedno z badań przeprowadzonych w Stanach Zjednoczonych wykazało, że u dziewcząt z otyłością znacznie częściej występują cykle bezowulacyjne, a także odnotowuje się wyższe stężenia androgenów oraz niepłodność w porównaniu do kobiet z prawidłową masą ciała [3,4]. Zaburzenia hormonalne przy PCOS są więc bardzo wyraźnie widoczne.
Na dzień dzisiejszy diagnostyka i szybkie rozpoznanie zespołu policystycznych jajników opiera się o kryteria rotterdamskie, na podstawie których stawiana jest diagnoza PCOS (muszą być spełnione dwa spośród trzech kryteriów):
- brak owulacji lub rzadka owulacja,
- biochemiczne i/lub kliniczne objawy hiperandrogenizacji,
- obraz policystycznych jajników na podstawie wyniku badania USG [3].
Jak leczyć PCOS?
Bardzo ważnym aspektem terapii PCOS jest zmiana dotychczasowego stylu życia umożliwiającego utratę masy ciała. Liczy się nie tylko wprowadzenie zbilansowanej diety, ale także regularna aktywność fizyczna czy odpowiednia dbałość o sen. Jako że duży odsetek chorych z PCOS ma problemy z nadwagą lub otyłością oraz insulinoopornością aspekt “terapii żywieniowej” i skutecznego odchudzania staje się kluczowy. Leczenie farmakologiczne PCOS powinno być traktowane jako kolejny etap terapii przy braku efektów związanych z wprowadzonymi zmianami stylu życia.
Jeżeli chodzi o dietę dla PCOS jadłospis musi być przede wszystkim zbilansowany pod kątem odpowiedniej zawartości składników odżywczych i bazować na nieprzetworzonych pokarmach. Wskazane jest też wprowadzenie posiłków o niskich indeksach glikemicznych. Pamiętajmy o odpowiednich porcjach warzyw i owoców, kasz i pieczywa gruboziarnistego, a ograniczeniu mięsa czerwonego i przekąsek z dużą zawartością cukru i tłuszczów trans. Nie zapominajmy też o zdrowych tłuszczach w diecie, których dostarczają nam pestki, nasiona, orzechy, a także oliwa z oliwek czy awokado. Ciekawym rozwiązaniem może być wprowadzenie diety śródziemnomorskiej o silnym potencjale przeciwzapalnym z przewagą pokarmów roślinnych w jadłospisie. Niezwykle istotne jest też dostarczanie NNKT, czyli Omega-3 oraz innych, niezbędnych witamin. Odpowiednio przygotowany jadłospis będzie wspierał walkę z insulinoopornością, a tym samym wpływał na redukcje masy ciała. Ważne jest także dostarczanie “paliwa” przeciwzapalnego (bogactwo antyoksydantów w diecie), aby obniżyć niskopoziomowy stan zapalny często towarzyszący PCOS i uznawany obecnie za fundament rozwoju chorób przewlekłych [5].
Najkorzystniej skorzystać z pomocy wykwalifikowanego dietetyka PCOS, który spersonalizuje jadłospis pod nasze potrzeby, zadba o odpowiednią kaloryczność oraz pomoże w długofalowym wypracowaniu zdrowych nawyków żywieniowych.
Suplementacja wspierająca dietę w PCOS
Większość kobiet z PCOS cierpi także na isulinooporność. Permanentnie podwyższony poziom insuliny mocno “miesza w hormonach”, ponieważ prowadzi do nadmiernej produkcji androgenów w komórkach tekalnych jajnika. Badania ostatnich lat mocno wskazują na korzystną rolę inozytoli w kontekście obniżania nadmiernego poziomu insuliny oraz androgenów, co usprawnia przywrócenie regularnych miesiączek z owulacją u kobiet z PCOS [6-8].
Wiele badań wykazało, że suplementacja mioinozytolem (w dawce 2 gramy dziennie) u pacjentek z PCOS wpłynęła na poprawę parametrów hormonalnych oraz ustabilizowanie ich poziomu (m.in. obniżenie poziomu prolaktyny oraz LH), a także obniżyła insulinooporność. Odnotowano także regularne miesiączki oraz częstszą owulację w grupie badanej [8-10]. Badania sugerują, że bardziej skuteczna od terapii mioinozytolem może okazać się suplementacja mieszanki inozytoli, czyli połączenia mioinozytolu wraz z D-chiro- inozytolem w odpowiedniej do siebie proporcji. W badaniach wykazano szybszy efekt w poprawie parametrów metabolicznych i hormonalnych [11] przy PCOS. Inozytole są dobrze tolerowane przez pacjentki, a badania wskazują, że mioinozytol w porównaniu do metforminy ma pięciokrotnie mniejsze ryzyko działań ubocznych.
Innym ciekawym związkiem mogącym wspierać pacjentki z PCOS jest NAC (czyli N- acetylocysteina). Jest to cząsteczka, która poprawia wrażliwość komórek na insulinę, a także korzystnie oddziałuje na komórki jajowe i ich dojrzewanie. W jednym z badań wykazano, że u kobiet, którym do tradycyjnej terapii lekiem cytrynianem klomifenu dołączono NAC odnotowano znaczący wzrost owulacji, a także łatwiejsze zajście w ciążę przy PCOS w porównaniu do grupy przyjmującej wyłącznie lek [12]. Warto zaznaczyć, że schemat dawkowania NAC w przytoczonym badaniu obejmował trzeci dzień cyklu i kontynuację dawkowania przez pięć kolejnych dni (w dawce 1200 mg).
Nie należy oczywiście zapominać o podstawach, takich jak suplementy diety dla PCOS - istotna jest suplementacja witaminy D, odpowiednia podaż magnezu czy kwasów tłuszczowych omega-3. Te trzy składniki są kluczowe dla prawidłowej gospodarki węglowodanowej. Badania wskazują, że optymalne dostarczenie ich z jadłospisem bywa problematyczne, dlatego uzupełnieniem diety może być suplementacja tych składników dobrej jakości preparatami.
Podsumowanie
Zespół policystycznych jajników (PCOS) to złożone zaburzenie metaboliczne i hormonalne u kobiet. Badania jasno wskazują, że bardzo ważnym czynnikiem w rozwoju choroby, a następnie jednym z istotnych objawów PCOS, jest nadmierny poziom insuliny, a także insulinooporność, które mocno “mieszają” w gospodarce hormonalnej kobiet. Z tego powodu przywrócenie prawidłowej gospodarki węglowodanowej, poprawa parametrów metabolicznych, a także redukcja masy ciała będzie istotnie przyczyniać się do poprawy jakości życia pacjentek z PCOS.
Warto pamiętać, że zmiana dotychczasowego stylu życia jest kluczowym elementem całej układanki. Włączenie diety przeciwzapalnej, suplementów na PCOS, odpowiedniej kaloryczności jadłospisu, kontroli dietetyka, a także regularnej aktywności fizycznej będzie przekładała się zarówno na poprawę parametrów metabolicznych i hormonalnych, jak i samopoczucie.
Warto także rozważyć celowaną suplementację popartą badaniami naukowymi. Aktualnie literatura podkreśla korzystny wpływ inozytoli (mioinozytolu, D- chiroinozytolu), a także NAC (N- acetylocysteiny) w kontekście przywracania regularnych miesiączek, owulacji, a także poprawy wrażliwości insulinowej. Najważniejsze jednak, aby suplementacja była monitorowana przez specjalistę i opierała się o dobrej jakości preparaty farmaceutyczne.
Bibliografia:
- [1] Azziz R. Polycystic Ovary Syndrome. Obstet Gynecol. 2018 Aug;132(2):321-336.
- [2] Sherman SB, Sarsour N, Salehi M, Schroering A, Mell B, Joe B, Hill JW. Prenatal androgen exposure causes hypertension and gut microbiota dysbiosis. Gut Microbes. 2018;9(5):400-421.
- [3] Drosdzol- Cop A, Sidło- Stawowy A, Sajdak D. i wsp. Rozpoznanie zespołu policystycznych jajników u dziewcząt, Ginekol Pol. 2014, 85, 145-148
- [4] Salehi M, Bravo-Vera R, Sheikh A, Gouller A, Poretsky L. Pathogenesis of polycystic ovary syndrome: what is the role of obesity? Metabolism. 2004 Mar;53(3):358-76.
- [5] Barrea L, Arnone A, Annunziata G, Muscogiuri G, Laudisio D, Salzano C, Pugliese G, Colao A, Savastano S. Adherence to the Mediterranean Diet, Dietary Patterns and Body Composition in Women with Polycystic Ovary Syndrome (PCOS). Nutrients. 2019 Sep 23;11(10):2278.
- [6] Jakimiuk A.J. Rola terapii skojarzonej myo-inozytolem z D-chiro-inozytolem w ginekologii, Forum Położnictwa i Ginekologii, 2018: https://www.forumginekologii.pl/artykul/rola-terapii-skojarzonej-myo-inozytolem-z-d-chiro-inozytolem-w-ginekologii
- [7] Larner J., Brautigan D.L., Thorner M.O. D-chiro-inositol glycans in insulin signaling and insulin resistance. Mol Med 2010; 16 (11–12): 543–552.
- [8] Unfer V., Carlomagno G., Dante G. i wsp. Effects of myo-inositol in women with PCOS: a systematic review of randomized controlled trials. Gynecol Endocrinol 2012; 28 (7): 509–515.
- [9] Stanowisko Zespołu Ekspertów Polskiego Towarzystwa Ginekologicznego dotyczące stosowania preparatów zawierających myo-inozytol, przez pacjentki z zespołem policystycznych jajników (PCOS); Ginekol Pol. 2014, 85, 158-160
- [10] Genazzani AD, Lanzoni C, Ricchieri F, Jasonni VM. Myo-inositol administration positively affects hyperinsulinemia and hormonal parameters in overweight patients with polycystic ovary syndrome. Gynecol Endocrinol. 2008 Mar;24(3):139-44.
- [11] Nordio M, Proietti E. The combined therapy with myo-inositol and D-chiro-inositol reduces the risk of metabolic disease in PCOS overweight patients compared to myo-inositol supplementation alone. Eur Rev Med Pharmacol Sci. 2012 May;16(5):575-81.
- [12] Badawy A, State O, Abdelgawad S. N-Acetyl cysteine and clomiphene citrate for induction of ovulation in polycystic ovary syndrome: a cross-over trial. Acta Obstet Gynecol Scand. 2007;86(2):218-22.
