Insulinooporność (IR, z ang. insulin resistance) nie jest chorobą. To stan zaburzonej gospodarki węglowodanowej, który predysponuje do rozwoju różnych schorzeń.
Najczęściej problem z obniżoną wrażliwością organizmu na insulinę pojawia się w wyniku otyłości brzusznej. Tworzy to błędne koło, gdyż występowanie insulinooporności nasila odkładanie tłuszczów i utrudnia zrzucenie nadwagi[1]. Poza tym IR może wynikać z nieprawidłowości dotyczących samej insuliny, zaburzeń funkcjonowania jej receptorów lub komórkowych przenośników dla glukozy[2]. Jak rozpoznać i leczyć insulinooporność?
W jaki sposób dochodzi do rozwoju insulinooporności?
Insulina to hormon wytwarzany przez komórki beta wysp trzustkowych Langerhansa. Stanowi niezwykle ważny związek anaboliczny, który bierze udział w metabolizmie węglowodanów, białek i tłuszczy. Jej najważniejsze funkcje w organizmie to: regulacja poziomu glukozy we krwi (obniża poziom cukru do prawidłowego), uczestniczenie w przetwarzaniu węglowodanów w tłuszcze, oraz pobudzanie syntezy białek poprzez dostarczanie pojedynczych aminokwasów.
Do rozwoju insulinooporności dochodzi wtedy, gdy spada wrażliwość tkanek na działanie insuliny. Wówczas występują różne zaburzenia metaboliczne, wśród których można wymienić:
- spadek wychwytu cukru przez tkanki obwodowe;
- zwiększoną produkcję insuliny w trzustce;
- wzrost wytwarzania glukozy w wątrobie;
- zaburzenia w przemianie tłuszczów.
W pierwszej fazie zwiększone ilości insuliny są wykorzystywane na pokrycie zapotrzebowania organizmu. Jednak gdy taki stan trwa zbyt długo, wewnętrzne mechanizmy samoregulujące w końcu przestają działać tak, jak powinny. Zazwyczaj właśnie w tym czasie u pacjenta diagnozuje się stan przedcukrzycowy, cukrzycę typu 2 lub inne schorzenia, głównie sercowo-naczyniowe (np. zwiększony poziom cholesterolu i trójglicerydów we krwi czy nadciśnienie tętnicze)[3].
Przyczyny rozwoju insulinooporności i czynniki ryzyka
Przyczyny rozwoju insulinooporności są złożone i nie w pełni wyjaśnione[4]. Wiadomo jednak, że ten rodzaj zaburzenia zazwyczaj występuje u osób z dużą ilością tkanki tłuszczowej na brzuchu. Chodzi o tzw. tłuszcz trzewny, który jest aktywny hormonalnie i wytwarza hormony o działaniu przeciwstawnym do insuliny.
Poza tym według niektórych doniesień[3,4] insulinooporność może mieć podłoże genetyczne (kiedy trzustka produkuje insulinę o nieprawidłowej budowie). Obniżona wrażliwość na insulinę często współistnieje również z takimi jednostkami chorobowymi jak niewydolność nerek, niewydolność serca, nadczynność kory nadnerczy, nadczynność i niedoczynność tarczycy, nadciśnienie, czy marskość wątroby.
Do czynników ryzyka prowadzących do insulinooporności zaliczamy m.in.:
- Nadwagę i otyłość, głównie brzuszną;
- Ciążę;
- Niską aktywność fizyczną;
- Niewłaściwą dietę;
- Częste sięganie po używki (alkohol, papierosy);
- Przyjmowanie niektórych leków, np. antydepresantów, sterydów, antykoncepcji.
Podstawowe objawy insulinooporności
Niestety objawy insulinooporności są niespecyficzne, przez co wiele osób jest późno diagnozowanych w tym kierunku. Powodów gorszego samopoczucia często upatruje się bowiem w innych, współistniejących chorobach czy zaburzeniach.
Jednak podstawowe objawy obniżonej wrażliwości na insulinę to przede wszystkim łatwe przybieranie na wadze i ogromna trudność w redukcji masy ciała. Przyczyną jest tutaj wysoki poziom insuliny, który sprawia, że komórki ulegają ciągłemu wzrostowi. Ponadto stan ten wzmaga apetyt i prowadzi do obniżenia ilości glukagonu - hormonu o działaniu przeciwstawnym do insuliny. Każdy z tych czynników utrudnia zrzucenie nadwagi.
Inne sygnały alarmujące, że możemy cierpieć na insulinooporność, to:
- senność po posiłkach i problem ze spaniem w nocy,
- częste bóle głowy,
- współistniejące nadciśnienie tętnicze,
- ogromna chęć na słodycze (również po obfitym posiłku),
- zwiększone stężenie kwasu moczowego i trójglicerydów we krwi,
- napady „wilczego głodu” po jedzeniu,
- nadmierna potliwość,
- a także zmęczenie, rozdrażnienie i problemy z koncentracją.
Co istotne, insulinooporność może prowadzić do rozwoju stanu przedcukrzycowego i cukrzycy typu 2. Poza tym często ma związek z PCOS (zespołem policystycznych jajników), chorobami układu sercowo-naczyniowego, miażdżycą i niealkoholową stłuszczeniową chorobą wątroby[4].
Walka z insulinoopornością. Metody leczenia
W przypadku insulinooporności ważną rolę odgrywa leczenie niefarmakologiczne. W tym celu stosuje się zasady podobne do wdrażanych w stanie przedcukrzycowym.
Należy więc regularnie wykonywać badania przesiewowe, aby rozpoznać zaburzenia gospodarki węglowodanowej we wczesnym stadium. Po drugie konieczna jest zmiana stylu życia, zwłaszcza diety. Trzeba ograniczyć ilość spożywanych kalorii, alkoholu, słodyczy, potraw smażonych i jeść w regularnych porach, unikając długich przerw. Warto sięgać po produkty jak najmniej przetworzone o niskim indeksie i ładunku glikemicznym, co pozwoli uniknąć wzrostu poziomu cukru we krwi i idących za tym skoków poziomu insuliny[2]. Produkty spożywcze w diecie przy insulinooporności powinny być jak najmniej przetworzone.
Po trzecie zalecane są ćwiczenia fizyczne – np. marsz, rower, taniec, joga, czy basen, które wspierają metabolizm węglowodanów. Podczas aktywności fizycznej komórki korzystają zarówno z glukozy, która została zmagazynowana w tkance mięśniowej w formie glikogenu, jak i tej dostarczanej z wątroby. Regularne ćwiczenia sprzyjają obniżeniu masy ciała, poprawiają tolerancję glukozy, zwiększają wrażliwość tkanek na działanie insuliny, poprawiają profil lipidowy oraz obniżają ciśnienie tętnicze[2].
Suplementacja przy insulinooporności
Przy insulinooporności można stosować również specjalne suplementy diety. Zawarte w nich składniki aktywne mogą usprawniać transport glukozy do komórek, syntezę, wydzielanie i magazynowanie insuliny, a także redukować uczucie zmęczenia i wspierać odporność organizmu. Oto niektóre z nich:
Berberyna i imbir – normalizują poziom glukozy i usprawniają jej transport do komórek[5].
Mio-inozytol (witamina B8) – ułatwia transport glukozy do komórek wrażliwych na insulinę[6].
Cynk – potrzebny do biosyntezy, gromadzenia i wydzielania insuliny[7].
Witamina B12 – redukuje zmęczenie i ospałość, które są częstym problemem osób z insulinoopornością[8].
Witamina D – wspiera obronę immunologiczną organizmu (odporność)[9].
Źródła:
- Współczulny układ nerwowy a insulinooporność: https://journals.viamedica.pl/cardiology_journal/article/view/22045
- Jak prawidłowo rozpoznać insulinooporność – czy i jak leczyć?: https://podyplomie.pl/medycyna/26808,jak-prawidlowo-rozpoznac-insulinoopornosc-czy-i-jak-leczyc
- Otyłość a insulinooporność: https://www.mp.pl/cukrzyca/wywiady/213102,otylosc-a-insulinoopornosc
- Insulinooporność a zespół metaboliczny – charakterystyka i diagnostyka: https://ncez.pzh.gov.pl/choroba-a-dieta/insulinoopornosc-a-zespol-metaboliczny-charakterystyka-i-diagnostyka
- Immunomodulacyjne działanie witaminy D: https://www.researchgate.net/publication/263711337_The_immunomodulatory_role_of_Vitamin_D
- 1] https://www.mp.pl/cukrzyca/wywiady/213102,otylosc-a-insulinoopornosc
- [4] https://journals.viamedica.pl/cardiology_journal/article/view/22045
- [5] Huang, Fang-yan MD∗; Deng, Ting MD; Meng, Lian-xin MD; Ma, Xin-ling MD Dietary ginger as a traditional therapy for blood sugar control in patients with type 2 diabetes mellitus, Medicine: March 2019 - Volume 98 - Issue 13 - p e15054; Och A, Podgórski R, Nowak R. Biological Activity of Berberine—A Summary Update. Toxins. 2020; 12(11):713; Wang J, Ke W, Bao R, Hu X, Chen F. Beneficial effects of ginger Zingiber officinale Roscoe on obesity and metabolic syndrome: a review. Ann N Y Acad Sci. 2017 Jun;1398(1):83-98; Wang H, Zhu C, Ying Y, Luo L, Huang D, Luo Z. Metformin and berberine, two versatile drugs in treatment of common metabolic diseases. Oncotarget. 2017 Sep 11;9(11):10135-10146.
- [6] Jakimiuk A, Szamatowicz J. Ginkol Pol. 2014;85:54-7; Muscogiuri G, Palomba S, Laganà AS, Orio F. Inositols in the Treatment of Insulin-Mediated Diseases [published correction appears in Int J Endocrinol. 2016;2016:6189820]. Int J Endocrinol. 2016;2016:3058393.
- [7] Chausmer AB. Zinc, insulin and diabetes. J Am Coll Nutr. 1998 Apr;17(2):109-15.
- [8] Barceló A, Barbé F, de la Peña M, et alInsulin resistance and daytime sleepiness in patients with sleep apnoeaThorax 2008;63:946-950
- [9] https://www.researchgate.net/publication/263711337_The_immunomodulatory_role_of_Vitamin_D
