Określenia "niepłodność" i "bezpłodność" są często używane zamiennie, jednak istnieją pomiędzy nimi istotne różnice. Podczas gdy niepłodność wskazuje na trudności w zajściu w ciążę, bezpłodność jest stanem trwałym i nieodwracalnym. Zrozumienie tych niuansów ma ogromne znaczenie dla par borykających się z problemami prokreacyjnymi oraz dla personelu medycznego udzielającego wsparcia. W poniższym artykule zgłębimy definicje, przyczyny i konsekwencje obu tych stanów. Zapraszamy!
Definicja i charakterystyka niepłodności
Niepłodność, zgodnie z definicją Światowej Organizacji Zdrowia (WHO), to niemożność zajścia w ciążę pomimo regularnego współżycia (3-4 razy w tygodniu) przez okres co najmniej 12 miesięcy, bez stosowania jakichkolwiek środków antykoncepcyjnych.
Zakłada się, że w krajach wysoko rozwiniętych problem bezdzietności wynika głównie z niepłodności, która dotyka 10-15% par w wieku rozrodczym. W Polsce problem zapłodnienia dotyczy około 20% populacji w wieku rozrodczym, co stanowi około 1,5 miliona par.
Definicja i charakterystyka bezpłodności
W przeciwieństwie do niepłodności bezpłodność jest stanem trwałej niezdolności do posiadania potomstwa, zarówno u kobiet, jak i mężczyzn. Współczesna medycyna nie zna skutecznych metod leczenia bezpłodności, dlatego jedyną dostępną opcją dla par dotkniętych tym problemem pozostaje sztuczne zapłodnienie (in vitro) lub adopcja. Bezpłodność określana jest również mianem niepłodności bezwzględnej lub nieuleczalnej.
Jakie są najczęstsze przyczyny niepłodności i bezpłodności u kobiet?
Przyczyny niepłodności i bezpłodności są w dużej mierze zbieżne. Niepłodność u kobiet może mieć różne źródła:
- zaburzenia owulacji, niedrożność jajowodów,
- problemy związane z macicą,
- czynniki związane z szyjką macicy,
- endometriozę,
- schorzenia infekcyjne i immunologiczne.
Czynniki zwiększające ryzyko niepłodności u kobiet to m.in. palenie tytoniu, nadużywanie alkoholu, organiczne środki chemiczne, przebyte operacje, nadmierny hałas, różnorodne stresy, stosowanie leków (np. hormonalnych) oraz niewłaściwa dieta.
Jakie są najczęstsze przyczyny niepłodności i bezpłodności u mężczyzn?
Przyczyny męskiej niepłodności mogą mieć charakter jądrowy, przedjądrowy lub pozajądrowy:
- rozwojowe lub wrodzone zaburzenia jąder,
- ogólnoustrojowe schorzenia,
- urazy jądra,
- brak lub niedrożność nasieniowodów,
- żylaki powrózka nasiennego,
- problemy z transportem plemników,
- zaburzenia erekcji,
- niedrożność lub brak najądrza oraz wpływ leków.
Czynniki, które mogą zwiększać ryzyko niepłodności u mężczyzn, obejmują ekspozycję na metale ciężkie, palenie tytoniu, narażenie na wysokie promieniowanie, zażywanie narkotyków, stosowanie sterydów anabolicznych, kontakt z chemikaliami organicznymi, nadmierne spożywanie alkoholu oraz przebywanie w środowisku o wysokiej temperaturze.
Jak rozpoznać niepłodność i bezpłodność?
Czas, po którym para powinna zasięgnąć specjalistycznej konsultacji w przypadku bezskutecznych starań o ciążę, zależy od kilku czynników w tym m.in. wieku kobiety, regularności cykli, wcześniejszych operacji w obrębie miednicy, wielkości rezerwy jajnikowej oraz planów prokreacyjnych obojga partnerów. U młodszych pacjentek (poniżej 35. roku życia) bez dodatkowych obciążeń, zaleca się rozpoczęcie diagnostyki po roku regularnych prób zajścia w ciążę. Kobiety po 35. roku życia powinny zacząć badania już po sześciu miesiącach, a te po 40. roku życia – jeszcze wcześniej, nawet natychmiast po zadeklarowaniu chęci zajścia w ciążę. Wszelkie nieprawidłowości wykryte w badaniach u kobiety lub mężczyzny, niezależnie od wieku, uzasadniają wcześniejsze rozpoczęcie diagnostyki niepłodności.
Warto podkreślić jednak, że diagnostyka i leczenie niepłodności wymaga kompleksowego podejścia. Ze względu na stres, jaki może dotykać pary starające się o dziecko, warto rozważyć konsultację psychologiczną. Ważne jest również, aby partnerzy prowadzili zdrowy tryb życia, eliminując szkodliwe czynniki takie jak niezdrowa dieta, używki, palenie tytoniu i nadmierne spożywanie alkoholu. Postępowanie z parą borykającą się z niepłodnością powinno być ukierunkowane na osiągnięcie jasno określonego celu.
Rola stylu życia a płodność
Styl życia odgrywa istotną rolę w utrzymaniu prawidłowej funkcji układu rozrodczego zarówno u kobiet, jak i u mężczyzn. Zdrowa, zbilansowana dieta, regularna aktywność fizyczna, unikanie używek i dbałość o higienę snu to podstawowe elementy profilaktyki niepłodności. Równie ważne jest radzenie sobie ze stresem oraz utrzymywanie optymalnej masy ciała. Wdrożenie tych zmian może w wielu przypadkach przyczynić się do poprawy płodności i zwiększenia szans na naturalne poczęcie.
Wsparciem diety może być właściwie dobrana suplementacja, wspomagająca płodność.
Badania wykazały, że N-acetylocysteina (NAC) ma korzystny wpływ na liczbę, ruchliwość i strukturę plemników, integralność DNA, produkcję testosteronu oraz proces spermatogenezy w męskim układzie rozrodczym. NAC, będąca pochodną aminokwasu L-cysteiny, jest metabolizowana niemal całkowicie w wątrobie do cysteiny, a następnie do glicyny i glutationu, który jest elementem naturalnego systemu przeciwutleniającego organizmu.
Cholina, która należy do witamin z grupy B, jest niezbędna w procesie dojrzewania plemników oraz wpływa na ich ruchliwość. Cynk odgrywa ważną rolę w utrzymaniu prawidłowej płodności i funkcji rozrodczych. Badania sugerują, że ten pierwiastek jest ważny dla procesów związanych ze wzrostem żeńskich komórek rozrodczych, płodnością i przebiegiem ciąży. Właściwa ilość cynku w diecie jest konieczna do prawidłowego ukształtowania się komórki jajowej zdolnej do zapłodnienia, wpływając na jej dojrzewanie i jakość. Suplementacja cynku przed zapłodnieniem jest istotna dla procesu podziału i różnicowania zarodka oraz rozwoju płodu, w tym jego kończyn i cewy nerwowej. Warto, aby dieta zawierała również składniki, które chronią materiał genetyczny (DNA) zarodka i wspomagają zamykanie cewy nerwowej. Połączenie kwasu foliowego z jego aktywną formą jest rekomendowane przed ciążą i w jej trakcie jako ważny element profilaktyki wad cewy nerwowej, zgodnie z zaleceniami Polskiego Towarzystwa Ginekologów i Położników. Aktywna forma folianów jest szczególnie ważna dla kobiet z wolniejszym metabolizmem kwasu foliowego.
Rozpoznawanie niepłodności i bezpłodności - wskazówki
Istotnym elementem w procesie diagnostycznym niepłodności i bezpłodności jest kompleksowe badanie obojga partnerów. Obejmuje ono szczegółowy wywiad medyczny, badania hormonalne, ocenę parametrów nasienia, badania obrazowe narządów rozrodczych (USG, histeroskopia, laparoskopia), a także testy genetyczne. Na podstawie uzyskanych wyników lekarz jest w stanie określić przyczynę problemów prokreacyjnych i dobrać odpowiednie leczenie.
Leczenie niepłodności - najważniejsze informacje
W przypadku niepłodności istnieje wiele możliwości terapeutycznych, które dobierane są indywidualnie do potrzeb pacjentów. Mogą one obejmować: zastosowanie leków stymulujących owulację, wspomagających produkcję plemników lub normalizujących gospodarkę hormonalną. Zabiegi operacyjne, których celem jest usunięcie przeszkód anatomicznych, np. udrożnienie jajowodów, usunięcie mięśniaków macicy. Inseminacja domaciczna lub zapłodnienie pozaustrojowe (in vitro) w celu ominięcia przeszkód uniemożliwiających naturalne poczęcie.
Kompleksowe podejście do leczenia niepłodności, obejmujące diagnostykę, farmakoterapię, leczenie chirurgiczne oraz wsparcie psychologiczne, pozwala w wielu przypadkach na osiągnięcie pożądanego efektu w postaci ciąży.
Leczenie bezpłodności
W przeciwieństwie do niepłodności bezpłodność jest stanem nieuleczalnym. Współczesna medycyna nie dysponuje skutecznymi metodami terapeutycznymi, które mogłyby przywrócić zdolność do posiadania biologicznego potomstwa. Dla par dotkniętych bezpłodnością jedynymi dostępnymi opcjami są:
- zapłodnienie in vitro z użyciem komórek jajowych lub nasienia dawcy,
- adopcja.
Wpływ czynników psychologicznych na płodność
Nie można pominąć również roli czynników psychologicznych w problemach prokreacyjnych. Stres, lęk, depresja i inne zaburzenia emocjonalne mogą negatywnie wpływać na funkcje układu rozrodczego, zarówno poprzez pośrednie mechanizmy hormonalne, jak i bezpośrednio obniżając motywację i determinację par w dążeniu do posiadania potomstwa. Dlatego też holistyczne podejście do leczenia niepłodności powinno uwzględniać również wsparcie psychologiczne.
Podsumowując, niepłodność i bezpłodność, choć często stosowane zamiennie, to dwa odrębne stany, różniące się przede wszystkim możliwością leczenia. Niepłodność, będąca stanem odwracalnym, może być skutecznie leczona przy użyciu różnorodnych metod terapeutycznych. Bezpłodność natomiast jest stanem nieuleczalnym, a dla par nim dotkniętych jedynymi opcjami pozostają zapłodnienie in vitro lub adopcja. Zarówno niepłodność, jak i bezpłodność, mogą mieć złożone, wieloczynnikowe podłoże, obejmujące aspekty medyczne, środowiskowe, genetyczne i psychologiczne. Dlatego też kompleksowe podejście do diagnostyki i leczenia tych zaburzeń, z uwzględnieniem wszystkich potencjalnych przyczyn, jest ważne dla osiągnięcia oczekiwanych rezultatów terapeutycznych.
Bibliografia:
- Łepecka-Klusek C., i in., Niepłodność w świetle definicji choroby podanej przez WHO, Medycyna Ogólna i Nauki o Zdrowiu, 2012, Tom 18, Nr 2, 163-166.
- Koperwas M., Głowacka M., Problem niepłodności wśród kobiet i mężczyzn – epidemiologia, czynniki ryzyka i świadomość społeczna, Aspekty zdrowia i choroby Tom 2, Nr 3, Rok 2017, s. 31–49.
- Ministerstwo Zdrowia, „Rządowy program kompleksowej ochrony zdrowia prokreacyjnego w Polsce
- na lata 2021-2023 r.”.
- K. Łukaszuk i in., Diagnostyka i leczenie niepłodności – rekomendacje Polskiego Towarzystwa Medycyny Rozrodu i Embriologii (PTMRiE) oraz Polskiego Towarzystwa Ginekologów i Położników (PTGP), „Ginekologia i Perinatologia Praktyczna” 2018, t. 3, nr 3, s. 112–140.
