Płodność to jeden z najbardziej fundamentalnych aspektów ludzkiego życia, a możliwość posiadania dzieci jest dla wielu osób najważniejszą wartością. Niestety, coraz więcej par boryka się z wyzwaniem, jakim jest niepłodność - choroba, która dotyka miliony ludzi na całym świecie, stając się tym samym globalnym problemem. Zrozumienie przyczyn tego problemu oraz poznanie dostępnych metod diagnostyki jest niebywale istotne dla osób, marzących o rodzicielstwie.
Definicja i skala problemu niepłodności
Niepłodność definiowana jest jako brak możliwości zajścia w ciążę pomimo regularnego współżycia seksualnego przez okres co najmniej 12 miesięcy, bez stosowania środków antykoncepcyjnych.
Jak wynika z danych Światowej Organizacji Zdrowia, na świecie około 60-80 milionów par zmaga się z problemem niepłodności - stale lub okresowo. W krajach rozwiniętych bezdzietność najczęściej jest efektem niepłodności, która dotyka 10-15% par w wieku rozrodczym. W Polsce problem ten dotyczy około 20% populacji w wieku rozrodczym, co przekłada się na około 1,5 miliona par. Co najmniej połowa z nich korzysta z podstawowej opieki zdrowotnej, a około 60% wymaga specjalistycznej pomocy medycznej. Pary borykające się z niepłodnością częściej doświadczają problemów w relacjach społecznych, mają wyższe ryzyko rozpadu związku i są w większym stopniu narażone na depresję oraz inne zaburzenia psychiczne, co wpływa również na ich relacje zawodowe. Jest to poważny problem nie tylko na poziomie indywidualnym, ale również społecznym i demograficznym. O niepłodności przeczytać można także w naszym artykule “Niepłodność a bezpłodność - czym się różnią?”, do którego zapraszamy.
Jakie są główne przyczyny niepłodności?
Przyczyny niepłodności są niezwykle skomplikowane. Brak aktywności fizycznej, niewłaściwa dieta, długotrwały stres lub nadmierny wysiłek fizyczny i psychiczny mogą powodować zaburzenia hormonalne zarówno u kobiet, jak i u mężczyzn. Te z kolei mogą prowadzić do cykli bezowulacyjnych oraz obniżenia jakości biologicznych parametrów nasienia.
Za najczęstszą przyczynę niepłodności uważa się niedrożność jajowodów, która diagnozowana jest u 30-35% kobiet i często wymaga interwencji chirurgicznej. U obu płci przeważają zaburzenia immunologiczne i hormonalne, stanowiące 25%-30% przypadków, które wymagają szczegółowej diagnostyki i leczenia przez specjalistów różnych dziedzin, jak również odpowiedniej diety i zmiany stylu życia.
Przyczyny niepłodności u kobiet
Niepłodność u kobiet może mieć następujące źródła:
- zaburzenie jajeczkowania,
- niedrożność jajowodów,
- czynnik maciczny,
- czynnik szyjkowy,
- endometrioza,
- choroby o podłożu infekcyjnym i immunologicznym.
Na tym etapie warto wspomnieć również, że przyczyny maciczne dotyczą uniemożliwienia zagnieżdżenia zarodka w ścianie macicy. Wszelkie wady macicy, która odgrywa niebywale istotną rolę, mogą prowadzić do niepłodności. Przyczyny mogą być zarówno wrodzone, jak i nabyte. Nabyte przyczyny mogą wystąpić na przykład po zabiegu wyłyżeczkowania macicy, co może powodować uszkodzenia zapalne i urazowe; wewnątrzmaciczne zrosty (syndrom Ashermana), mięśniaki podśluzówkowe i śródścienne, które mogą utrudniać transport plemników do jajowodów lub deformować jamę macicy. Do wrodzonych wad należą brak macicy, jej niewłaściwe ułożenie, kształt lub niedorozwój. Wady rozwojowe macicy są często przyczyną poronień i przedwczesnych porodów, choć rzadziej bezpłodności.
Do czynników zwiększających ryzyko niepłodności u kobiet należą palenie papierosów, nadmierne spożywanie alkoholu, organiczne środki chemiczne, przebyte operacje, stres różnorodnego pochodzenia, wpływ leków (np. hormonalnych), niezdrowa i niezbilansowana dieta.
Przyczyny niepłodności u mężczyzn
Przyczyny niepłodności u mężczyzn mogą mieć źródło jądrowe, przedjądrowe lub pozajądrowe:
- wady rozwojowe lub wrodzone jąder,
- zaburzenia ogólnoustrojowe,
- urazy jąder,
- brak lub niedrożność nasieniowodów,
- żylaki powrózka nasiennego, • problemy z transportem plemników,
- problemy z erekcją,
- niedrożność lub brak najądrza,
- wpływ leków.
Czynniki zwiększające ryzyko niepłodności u mężczyzn to m.in. narażenie na metale ciężkie, palenie papierosów, ekspozycja na wysokie promieniowanie, zażywanie narkotyków, stosowanie sterydów anabolicznych, kontakt z chemikaliami organicznymi, nadmierne spożywanie alkoholu, przebywanie w środowisku o wysokiej temperaturze.
Wśród czynników powodujących niepłodność u mężczyzn i kobiet wymienia się infekcje narządów miednicy mniejszej, takie jak zapalenia jąder lub przydatków o różnym pochodzeniu, w tym rzeżączkowe zapalenie jąder, zakażenia Chlamydia Trachomatis, kiłę, świnkowe zapalenie jąder oraz infekcje wywołane przez Mycoplasma sp. Dodatkowo, istotną rolę odgrywają choroby układowe, takie jak choroby układu krążenia, niedokrwistość, przewlekłe zapalenie nerek, cukrzyca, choroby tarczycy oraz zaburzenia odżywiania.
Niepłodność idiopatyczna
Niekiedy, pomimo wyczerpującej diagnostyki, lekarze nie są w stanie zidentyfikować konkretnej przyczyny trudności z zajściem w ciążę. W takich sytuacjach mówi się o niepłodności idiopatycznej, czyli o problemie, którego podłoża nie udało się jednoznacznie ustalić.
Diagnostyka niepłodności
Kompleksowa diagnostyka niepłodności obejmuje szczegółowy wywiad, badanie fizykalne, a także szereg badań laboratoryjnych i obrazowych. U kobiet znaczenie mają badania hormonalne, ocena rezerwy jajnikowej, badanie nasienia partnera, a także badania obrazowe narządów rodnych, takie jak histeroskopia czy laparoskopia. U mężczyzn niezbędna jest ocena parametrów nasienia, badania hormonalne oraz diagnostyka ewentualnych schorzeń układu rozrodczego.
Leczenie niepłodności
Leczenie niepłodności uzależnione jest od zidentyfikowanej przyczyny problemu. Mogą być stosowane metody farmakologiczne, chirurgiczne lub techniki wspomaganego rozrodu, takie jak inseminacja lub zapłodnienie pozaustrojowe (in vitro). Ważną rolę odgrywa również modyfikacja stylu życia, w tym poprawa diety, zwiększenie aktywności fizycznej oraz redukcja stresu.
Suplementacja a płodność kobiet i mężczyzn
Dla osób planujących potomstwo wsparciem mogą być również odpowiednio dobrane suplementy diety. Preparaty polecanym kobietom planujących ciążę powinny obfitować w starannie dobrane składniki w rekomendowanych porcjach, które uzupełniają dietę, i korzystnie wpływają na płodność oraz w przypadku ciąży – jej prawidłowy przebieg.
I tak cynk wspomaga utrzymanie właściwej płodności oraz funkcji rozrodczych. Badania jednoznacznie wskazują, że ten pierwiastek jest ważny dla procesów związanych ze wzrostem żeńskich komórek rozrodczych, płodnością oraz przebiegiem ciąży. Odpowiednie spożycie cynku w diecie jest niezbędne dla prawidłowego formowania się komórki jajowej, zdolnej do zapłodnienia, wpływając na jej dojrzewanie i jakość. Dostarczanie cynku przed zapłodnieniem jest istotne dla podziału i różnicowania zarodka, a także dla rozwoju płodu, w tym jego kończyn oraz cewy nerwowej. Kombinacja kwasu foliowego i jego aktywnej formy jest zalecana przez Polskie Towarzystwo Ginekologów i Położników, jako istotny element profilaktyki wad cewy nerwowej, zarówno przed ciążą, jak i w jej trakcie. Aktywna forma folianów jest szczególnie ważna dla kobiet z wolniejszym metabolizmem kwasu foliowego.
Witamina D, w zalecanej dziennej dawce - 2000 j.m. dziennie, jest istotna dla prawidłowego wzrostu i rozwoju kości u dzieci oraz wspiera funkcjonowanie układu odpornościowego. N-acetylocysteina (NAC) wpływa na liczbę, ruchliwość i morfologię plemników, integralność DNA, syntezę testosteronu oraz spermatogenezę w męskim układzie rozrodczym. Cholina, zaliczana do witamin z grupy B, jest niezbędnym składnikiem w procesie dojrzewania plemników i ma istotne znaczenie dla ich ruchliwości.
Podsumowując, niepłodność to złożony problem medyczny, który dotyka coraz więcej par na całym świecie. Jego przyczyny mogą leżeć zarówno po stronie kobiety, jak i mężczyzny, a niekiedy nie udaje się jednoznacznie ich zidentyfikować. Kompleksowa diagnostyka oraz holistyczne podejście do leczenia dają jednak szansę na przywrócenie płodności i spełnienie marzenia o rodzicielstwie.
Bibliografia:
- 1. Koperwas M., Głowacka M., Problem niepłodności wśród kobiet i mężczyzn – epidemiologia, czynniki ryzyka i świadomość społeczna, Aspekty zdrowia i choroby Tom 2, Nr 3, Rok 2017, s. 31–49.
- 2. Ministerstwo Zdrowia, Rądowy program kompleksowej ochrony zdrowia prokreacyjnego w Polsce
- na lata 2021-2023 r.,
- 3. Skreczko K., Przyczyny niepłodności w małżeństwie – dramat bezdzietności, ISSN 2082-7067 1(29)2017 KWARTALNIK NAUKOWY.
- 4. Wdowiak A., i in., Przyczyny niepłodności męskiej, ”Ovum” Rozrodczość i Andrologia, Lublin, Polska.
