Witamina D, często nazywana "witaminą słońca", jest niezbędna dla wielu funkcji organizmu, w tym dla zdrowia kości i układu odpornościowego. Jej niedobór może mieć poważne konsekwencje dla zdrowia. Szczegółowe informacje zamieściliśmy w naszym artykule. Zapraszamy!
Najważniejsze informacje na temat witaminy D
Witamina D, będąca witaminą rozpuszczalną w tłuszczach, pełni niezwykle ważną funkcję w ludzkim organizmie - wyróżnia się bowiem wielokierunkowym działaniem biologicznym. Jedną z jej kluczowych funkcji jest wspomaganie procesu wchłaniania wapnia i fosforu w przewodzie pokarmowym, co jest niezbędne do utrzymania zdrowych kości i zębów.
Witamina D jest unikalną witaminą, ponieważ organizm ludzki jest w stanie ją syntetyzować samodzielnie. Synteza ta odbywa się w skórze pod wpływem promieniowania UVB ze światła słonecznego. To właśnie z tego powodu jest często nazywana wspomnianą już “witaminą słońca". Ilość syntetyzowanej witaminy D zależy od wielu czynników - w tym szerokości geograficznej, pory roku, czasu spędzonego na słońcu oraz rodzaju i koloru skóry. Pomimo możliwości endogennej syntezy, wiele osób doświadcza niedoborów witaminy D - szczególnie w regionach z mniejszą ilością dni słonecznych lub wśród osób, które spędzają dużo czasu w pomieszczeniach. W takich przypadkach, witamina D może być również dostarczana wraz z dietą lub poprzez suplementację. Źródłami witaminy D w diecie są głównie tłuste ryby (jak łosoś czy sardynki), tran, żółtka jaj oraz wzbogacone produkty.
I tak suplementacja witaminy D może być niezbędna u osób, które nie są w stanie uzyskać wystarczającej ilości witaminy z ekspozycji na słońce lub diety. Jest to szczególnie ważne w przypadku osób starszych, dzieci, kobiet w ciąży oraz osób o ciemniejszej karnacji. Optymalna dawka suplementacji powinna być ustalana indywidualnie, z uwzględnieniem poziomu witaminy D we krwi oraz indywidualnych czynników ryzyka niedoborów.
Niedobór witaminy D - skutki
Niedobór witaminy D ma znaczący wpływ na zdrowie ludzkiego organizmu, wykraczając poza kwestie zdrowia kości.
Wpływ na kości
Jako kluczowy element w metabolizmie wapnia, niedobór witaminy D prowadzi do osłabienia kości, ponieważ niezbędne minerały nie są odpowiednio wchłaniane. To z kolei zwiększa ryzyko złamań, szczególnie u osób starszych, oraz przyczynia się do rozwoju osteoporozy – stanu, w którym kości stają się kruche i bardziej podatne na złamania. Więcej informacji zamieściliśmy w artykule “Wpływ witaminy D na kości i odporność organizmu”.
Wpływ na układ odpornościowy
Witamina D odgrywa również rolę w modulacji układu odpornościowego. Niedobór witaminy D może osłabiać zdolność organizmu do walki z infekcjami, zarówno wirusowymi, jak i bakteryjnymi. Ponadto, istnieją badania wskazujące na związek między niedoborem witaminy D a zwiększonym ryzykiem autoimmunologicznych chorób, takich jak stwardnienie rozsiane czy reumatoidalne zapalenie stawów.
Ryzyko chorób przewlekłych
Niedobór witaminy D został także powiązany z wyższym ryzykiem rozwoju niektórych chorób przewlekłych, w tym chorób sercowo-naczyniowych i cukrzycy typu 2. Witamina ta wpływa na regulację procesów zapalnych i komórkowych, co może wyjaśniać jej rolę w zapobieganiu tym chorobom.
Niedobór witaminy D - objawy
Niedobór witaminy D może objawiać się w różnych, często subtelnych i łatwych do przeoczenia symptomach. Ze względu na swoją różnorodność, objawy te mogą być mylone z innymi problemami zdrowotnymi lub pomijane.
Zmęczenie
Jednym z najbardziej powszechnych objawów niedoboru witaminy D jest przewlekłe zmęczenie, które może być mylone z przemęczeniem lub nadmiarem stresu. Może to prowadzić do obniżenia ogólnej wydajności i pogorszenia jakości życia.
Bóle kości i mięśni
Niedobór witaminy D może powodować ból i słabość mięśni oraz uczucie ciągłego dyskomfortu w kościach. To często mylone jest z objawami starzenia się lub nadwyrężenia mięśni spowodowanego ćwiczeniami.
Słabsze gojenie się ran
Spowolnienie procesu gojenia ran, szczególnie po operacjach, urazach czy innych interwencjach medycznych, może być wynikiem niskiego poziomu witaminy D w organizmie.
Depresja
Niedobór witaminy D został powiązany z wyższym ryzykiem wystąpienia objawów depresji. Brak wystarczającej ilości tej witaminy może wpływać na funkcjonowanie mózgu i nastrój.
Niedobór witaminy D u dorosłych
U dorosłych, niedobór witaminy D może mieć poważne konsekwencje dla zdrowia kości, prowadząc do stanu znanego jako osteomalacja. Osteomalacja charakteryzuje się miękkimi i osłabionymi kośćmi, co jest wynikiem niewystarczającej mineralizacji tkanki kostnej. W przeciwieństwie do osteoporozy, która dotyczy utraty gęstości kostnej, osteomalacja wiąże się z osłabieniem samej struktury kości.
W osteomalacji dochodzi do zaburzenia procesu mineralizacji, czyli wbudowywania wapnia i fosforu do macierzy białkowej kości. Bez odpowiedniego poziomu witaminy D, wapń nie jest efektywnie wchłaniany z przewodu pokarmowego, co prowadzi do niedostatecznego mineralizowania kości.
Do objawów tego stanu należą ból kości, szczególnie w obszarze bioder, słabość mięśni oraz zwiększone ryzyko łatwych złamań. Ból kości jest często najbardziej odczuwalny przy chodzeniu lub wykonywaniu innych czynności, które obciążają kości. Diagnostyka osteomalacji często opiera się na badaniach krwi mierzących poziom witaminy D oraz innych markerów zdrowia kości, a także na badaniach obrazowych, takich jak rentgen. Leczenie skupia się na uzupełnieniu niedoboru witaminy D, często poprzez suplementację i zmiany w diecie.
Niedobór witaminy D u dzieci
Znaczny niedobór witaminy D3 u dzieci może prowadzić do poważnych problemów zdrowotnych, w tym krzywicy, która jest najpopularniejszym i najpoważniejszym skutkiem niedoboru. Objawy krzywicy różnią się w zależności od wieku dziecka i mogą obejmować zarówno symptomy ogólne, jak i te, które związane są bezpośrednio z układem kostnym. Do ogólnych objawów należą zwiększona potliwość, drażliwość, nadmierna aktywność ruchowa, zaparcia, słabość mięśniowa oraz opóźnienie w rozwoju psychomotorycznym. Ze strony układu kostnego, krzywica może stopniowo prowadzić do deformacji szkieletu.
Innym objawem niedoboru witaminy D3 u dzieci jest opóźnione wyrzynanie zębów mlecznych oraz spowolniony wzrost. Zwykle ząbkowanie u dzieci zaczyna się między 5. a 10. miesiącem życia, ale w przypadku niedoboru witaminy D3 ten proces może być znacznie opóźniony. Dodatkowo niedostateczny poziom witaminy D3 może hamować ogólny rozwój dziecka, co jest zwykle zauważalne przez lekarza podczas standardowych badań kontrolnych. Witamina D3 ma również kluczowe znaczenie dla prawidłowego funkcjonowania układu mięśniowego dziecka, a jej niedobór może prowadzić do osłabienia siły mięśniowej. Ponadto, witamina D3 wpływa na system odpornościowy, więc jej niedobór może zwiększać ryzyko nawracających sezonowych infekcji u dzieci.
Jak uzupełnić niedobór witaminy D?
Niedobór witaminy D w organizmie można skutecznie zniwelować zarówno poprzez zmiany stylu życia, jak i interwencje dietetyczne. Najczęściej stosowanymi sposobami uzupełniania tej witaminy są: ekspozycja na słońce, odpowiednia dieta i suplementacja.
Jak już wspomnieliśmy, skóra syntetyzuje witaminę D pod wpływem promieniowania UVB, dlatego regularna, umiarkowana ekspozycja na słońce jest jednym z najprostszych sposobów na zwiększenie jej poziomu w organizmie. Czas niezbędny do wytworzenia wystarczającej ilości witaminy D zależy od szerokości geograficznej, pory roku, pory dnia i typu skóry. Eksperci zalecają krótkie okresy (około 15-20 minut) ekspozycji na słońce kilka razy w tygodniu, bez użycia kremu z filtrem, aby umożliwić produkcję witaminy D.
Niektóre produkty spożywcze są naturalnymi źródłami witaminy D. Należą do nich tłuste ryby (łosoś, sardynki, śledź makrela), tran, żółtka jaj i wątróbka.
Suplementy witaminy D są dostępne w różnych formach, w tym D2 (ergokalcyferol) i D3 (cholekalcyferol), przy czym D3 jest zwykle uważana za bardziej skuteczną.Profilaktyczna suplementacja witaminą D jest konieczna, jednak dawkowanie powinno być dopasowane do wieku, masy ciała, pory roku (nasłonecznienia) oraz diety i trybu życia. W przypadku podejrzenia niedoboru witaminy D3 u dziecka zaleca się konsultację z pediatrą. Lekarz może zlecić badanie poziomu witaminy D3 we krwi i w razie potrzeby zalecić odpowiednie leczenie, które może obejmować wdrożenie leków lub suplementy diety. Poziom witaminy D3 jest ustalany na podstawie badania krwi.
Kiedy najlepiej brać witaminę D3 - rano czy wieczorem?
Chociaż nie istnieją jednoznaczne dowody naukowe wskazujące na to, czy korzystniejsze jest przyjmowanie witaminy D3 rano czy wieczorem, istotne jest przestrzeganie regularności w suplementacji tej witaminy. Witamina D3, jako witamina rozpuszczalna w tłuszczach, jest lepiej wchłaniana, gdy jest spożywana wraz z posiłkiem zawierającym tłuszcze.
Rekomendacje dotyczące zasad suplementacji witaminy D
Zalecane dawki suplementacji witaminy D różnią się w zależności od wieku, stanu zdrowia i poziomu ekspozycji na słońce. Zawsze warto skonsultować się z lekarzem przed rozpoczęciem suplementacji. Szczegółowe informacje na temat zapotrzebowania na poszczególne witaminy znaleźć można w naszym artykule “Wszystko, co trzeba wiedzieć o dziennym zapotrzebowaniu na witaminy”, do którego serdecznie zapraszamy.
- Bibliografia:
- Osińska M. i in., Niedobór witaminy D jako powszechny problem zdrowotny w populacji dzieci, DOI: https://doi.org/10.20883/ppnoz.2016.32
- Karmańska A., Wielokierunkowe działanie witaminy D, Zakład Bromatologii, Katedra Bromatologii Uniwersytet Medyczny w Łodzi.
- Wyskida M , Wieczorowska-Tobis K , Chudek J., Prevalence and factors promoting the occurrence of vitamin D deficiency in the elderly, DOI: 10.5604/01.3001.0010.3804.
- Doc. dr hab. n. med. Anna Dobrzańska, Zaburzenia gospodarki fosforanowo-wapniowej – osteopenia wcześniaków.
- Serwis Zdrowie, 5 objawów ciężkiego niedoboru witaminy D3 u dzieci i niemowląt, online: https://zdrowie.pap.pl/byc-zdrowym/5-objawow-niedoboru-witaminy-d3-u-dzieci-i-niemowlat, dostęp: 22.11.23.
- Łupińska A, Michałus I., Zygmunt A., Stawerska R., Lewiński A., Leczenie niedoboru witaminy D w gabinecie lekarza POZ, Endokrynologia w POZ.
