“Kraina mlekiem i miodem płynąca” - to jedno z tych popularnych określeń, z którym prawdopodobnie każdy spotkał się przynajmniej raz w życiu. Jest to synonim obfitowania w dostatek czy bogactwo. Zupełnie nieprzypadkowo w polskich zaleceniach żywieniowych mleko i przetwory mleczne jak, chociażby sery twarogowe, żółte, kefiry czy jogurty znajdują się w zasadzie na samym środku piramidy żywieniowej.
Jednak w ostatnim czasie coraz częściej słyszy się o szkodliwości tego produktu - szczególnie w przypadku dorosłych osób. Najwyższa pora więc, aby odpowiedzieć na pytanie o to, czy mleko jest zdrowe dla dorosłych. Zapraszamy do lektury naszego artykułu.
Spożywanie mleka a aspekt zdrowotny
Podstawowe zalecenia żywieniowe mają charakter ogólny, co oznacza, że nie uwzględniają różnic indywidualnych, które determinują interakcję pomiędzy konkretnymi składnikami żywności a organizmem człowieka1. Mleko od dawien dawna było podstawowym składnikiem diety w zasadzie każdego człowieka. Mimo że najpopularniejszym rodzajem jest oczywiście mleko krowie, to sporym zainteresowaniem cieszy się również mleko kozie czy owcze. Przypomnijmy, że krowie mleko powszechnie uznawane jest za prawdziwą skarbnicę wapnia i białka, które jak wiadomo, są niezbędne w zdrowej i zbilansowanej diecie. Z zaleceń Instytutu Żywienia jednoznacznie wynika, że dorośli powinni wypijać minimum dwie szklanki mleka dziennie, a dzieci i młodzież mogą pozwolić sobie na nieco większe ilości. Jak wiadomo, mleko jest pierwszym pokarmem człowieka. O różnorodnych wartościach odżywczych świadczą nie tylko białka, tłuszcze i cukier, ale także hormony, enzymy czy substancje odpowiedzialne za ułatwianie trawienia.
Czy picie mleka jest zdrowe?
Jednak przeciwnicy tego białego napoju podkreślają, że oprócz tego mleko jest bogate w cukier, laktozę i tłuszcze. Dodatkowo beta-kazeina, która znajduje się w mleku zwierzęcym, znacząco różni się od beta-kazeiny w mleku ludzkim. Sugerują jednocześnie, że kozie i owcze mleko zawiera beta-kazeinę A2, która może być mniej toksyczna niż beta-kazeina A1, jednak osoby z nietolerancją na mleko krowie źle tolerują również mleka innych gatunków2. Równie znanym zarzutem, z jakim zestawiane jest mleko, jest to, że miałoby sprzyjać wszelkiego rodzaju złamaniom - spożycie mleka miałoby gwałtownie podnosić poziom wapnia we krwi, zwiększając tym samym jego wydalanie. Choć zostało to potwierdzone w kilku badaniach, nadal dane kliniczne nie są co do tego jednoznaczne. Kluczowe dla zdrowia kości są źródła wapnia w diecie - mleko czy napoje roślinne często wzbogacane w wapń. Ponadto warto także pamiętać o odpowiedniej podaży witaminy D oraz magnezu, będące również ważnymi związkami dla zdrowia kości.
Kolejne popularne stwierdzenie dotyczące szkodliwości mleka ma związek z antybiotykami, które podawane są zwierzętom. Tutaj należy wspomnieć jednak o kulturach bakterii, które zawierają wyroby mleczne - a te jak wiadomo, wykazują dobroczynny wpływ na działanie jelit, a co za tym idzie - całego organizmu.
Produkty mleczne a nietolerancja laktozy i alergie
Niewątpliwie problemem jest alergia na mleko i jego przetwory, a także ich nietolerancja. Mleko krowie zawiera bowiem aż 30 zróżnicowanych rodzajów białek, które mogą być przyczyną alergii. Jak wynika z definicji, alergia jest odpowiedzią tkankową na oddziaływanie substancji obcych, które określane są mianem alergenu. W odczynach alergicznych dużą rolę odgrywają przeciwciała - immunoglobuliny klasy (IGE). Szczególnie niebezpieczne wydają się tu więc kazeina i beta laktoglobulina, będące najczęstszymi przyczynami alergii. Objawy obejmują między innymi:
- pokrzywkę,
- swędzenie/ mrowienie wokół ust lub ust.
- obrzęk warg, języka lub gardła.
- kaszel lub duszność.
- wymioty3.
Oprócz wspomnianej już reakcji alergicznej kolejnym problemem jest nietolerancja. Nietolerancja laktozy ma ścisły związek z brakiem enzymu laktazy, który odpowiedzialny jest za rozkładanie laktozy - cukru znajdującego się w mleku. Nierozłożona laktoza jest pożywką dla niektórych bakterii, powodując ich znaczny rozrost - to z kolei prowadzi do dotkliwych objawów jak, chociażby biegunka, skurcze jelit, wzdęcia. Mimo że objawy te wywołują ogromny dyskomfort, to nie zagrażają życiu4. To właśnie dlatego tak często mówi się, że picie mleka może doprowadzić do silnych bólów lub wzdęć, a także nudności bezpośrednio po spożyciu.
Mleko a trądzik
Mleko może też wpływać na kondycję skóry - choć jest to problem wieloczynnikowy, mleko rzeczywiście może sprzyjać jego rozwojowi. Ze względu na zwiększanie poziomu IGF-1 oraz insuliny może przyczyniać się do zaostrzania zmian trądzikowych5.
Suplementy diety na trawienie laktozy i białek mleka
W suplementach diety, o których szerzej pisaliśmy w artykule “Jak wybrać wartościowe suplementy? Na co zwrócić uwagę?” warto zwrócić uwagę na składniki wspomagające trawienie laktozy i białek mleka. W przypadku nietolerancji laktozy poza zawartym w preparacie enzymem laktazą mogą być to prebiotyki scFOS, a także bromelaina, która jest aktywnym wsparciem trawienia białek pochodzących z przetworów mlecznych. Czym dokładnie jest bromelaina? Otóż jest to proteolityczny enzym występujący w owocach ananasa - Ananas comosus. Enzym ten wykazuje właściwości hydrolizujące białka i amidy. Doustne spożywanie bromelainy sprawia, że enzym ten uwalniany jest w przewodzie pokarmowym, gdzie staje się aktywny wobec białka6.
Z kolei fruktooligosacharydy (FOS) są to cząsteczki o właściwościach prebiotycznych - stanowią więc pożywkę dla mikrobioty jelitowej. Z wyników przeprowadzonych badań wynika, że są one wsparciem korzystnych bakterii w jelitach, wpływając korzystnie na łagodzenie objawów nietolerancji laktozy.
Sięgając po mleko, należy pamiętać przede wszystkim o tym, że każdy człowiek wykazuje zupełnie inne predyspozycje zdrowotne. Obecnie na rynku oprócz mleka, znaleźć można także różnorodne propozycje napojów roślinnych. O ile w niektórych przypadkach rezygnacja z picia mleka podyktowana będzie kwestiami zdrowotnymi, tak w pozostałych wszystko zależy od preferencji żywnościowych, przekonań czy gustów smakowych.
- 1. Żywienie człowieka, pod red. Pawła M. Pisulewskiego, Mirosława Pysza, Wydawnictwo Akademii Rolniczej w Krakowie, Kraków 2005, s. 180-181.
- 2. B. Przyjemska, Z daleka od mleka. Cała prawda o szkodliwości mleka zwierzęcego i jego przetworów, Vital, Białystok 2015, s.22-23.
- 3. Milk allergy, Mayo Clinic, 16.06.2022, online: https://www.mayoclinic.org/diseases-conditions/milk-allergy/symptoms-causes/syc-20375101, dostęp:28.11.22.
- 4. B. Przyjemska, dz.cyt., s.49-57.
- 5. Melnik BC. Linking diet to acne metabolomics, inflammation, and comedogenesis: an update. Clin Cosmet Investig Dermatol. 2015;8:371–388.
- 6. Henryk Różański, bromelain, czyli bromelina; bromelina w sporcie, 22.09.2007, online:https://rozanski.li/113/bromelain-czyli-bromelina-bromelina-w-sporcie/, dostęp: 16.11.2022
