Stres oksydacyjny to zaburzenie równowagi organizmu, które wywołują wolne rodniki. Może być odczuwalny pod postacią problemów trawiennych, bólu głowy i przewlekłego, nadmiernego zmęczenia. Niestety, stres oksydacyjny może nieść wiele poważnych konsekwencji dla funkcjonowania naszego organizmu. Czy można mu skutecznie zapobiegać?
Wolne rodniki i stres oksydacyjny. Jak wpływają na nasz organizm?
Choć upływ czasu dotyczy każdego z nas, to nie każdy starzeje się w ten sam sposób. Poza uwarunkowaniami genetycznymi jednym z czynników jest działanie wolnych rodników tlenowych (oksydantów). Wolne rodniki powstają jako efekt uboczny wielu reakcji zachodzących w ludzkim organizmie. Wzrost ich ilości z biegiem lat jest naturalnym mechanizmem starzenia, którego nie da się pominąć [1].
Z kolei ich nadmierna produkcja może być rezultatem działania czynników zewnętrznych, takich jak:
- promieniowanie jonizujące i nadfioletowe,
- ultradźwięki,
- zanieczyszczenia powietrza,
- palenie tytoniu,
- toksyny i niektóre leki.
Inne przyczyny nadprodukcji wolnych rodników to m.in. nieprawidłowa dieta, niska aktywność fizyczna, przemęczenie, niedostateczna ilość snu, przewlekły stres i nadużywanie alkoholu.
Brak równowagi pomiędzy powstawaniem wolnych rodników a zdolnościami antyoksydacyjnymi organizmu określa się mianem stresu oksydacyjnego. Doświadczamy go prawie wszyscy, z uwagi na kontakt z zanieczyszczeniem środowiska, zaburzenia rytmu dobowego i stosowanie niewłaściwej diety.
Główne objawy stresu oksydacyjnego
Objawy stresu oksydacyjnego nie są typowe, dlatego często przypisujemy je zmęczeniu czy infekcji. Warto jednak zwrócić uwagę na takie symptomy, jak nadmierna senność, osłabienie odporności, bóle głowy, mięśni i stawów, stan zapalny, problemy trawienne, problemy z koncentracją, zaostrzenie przebiegu chorób, a także pojawiające się zmarszczki, wiotkość i pogorszenie kondycji skóry. Naszą czujność powinny wzbudzić zwłaszcza te dolegliwości, które utrzymują się przez dłuższy czas. To ważne, ponieważ konsekwencją nadmiernego stresu oksydacyjnego jest zachwianie homeostazy organizmu [1].
Sposób na wolne rodniki: przeciwutleniacze w diecie i suplementach
Skutecznie działającą grupą czynników, które pełnią funkcje ochronne i naprawcze organizmu, są antyoksydanty, a dokładniej antyoksydacyjny układ ochronny (ADS). Jego rolą jest zapobieganie utlenianiu oraz naprawa już powstałych uszkodzeń [2].
Do prawidłowego działania ADS niezbędne jest przyjmowanie wraz z dietą substancji antyoksydacyjnych. Przekazują one swoje elektrony oksydantom, a następnie przechodzą w postać utlenioną, dzięki czemu zapobiegają utlenianiu innych składników. Określa się je jako „zmiatacze wolnych rodników”, gdyż reagują z nimi i tym samym zabezpieczają organizm przed destrukcyjnym działaniem stresu oksydacyjnego. Zaliczamy do nich głównie witaminę E, witaminę i prowitaminę A, koenzym Q10 czy flawonoidy występujące w roślinach.
Cynk w walce ze stresem oksydacyjnym
Cynk jest kolejnym ważnym składnikiem systemu antyoksydacyjnego [3]. Zabezpiecza przed utlenianiem grupy sulfhydrylowej białek, a także reguluje pracę metalotionein usuwających oksydanty. Oprócz tego działa w synergii z innymi wspomnianymi wcześniej składnikami, np. witaminą E, która chroni przed utlenianiem błon komórkowych. Od poziomu tego pierwiastka w naszym organizmie zależy aktywność enzymów antyoksydacyjnych.
Warto zaznaczyć, że cynk uznaje się za składnik niezbędny do utrzymania zdrowej skóry. Wpływa na gojenie się ran, odporność organizmu, bierze udział w przetwarzaniu kwasów tłuszczowych, dzięki czemu oddziałuje na procesy regeneracji skóry. Uczestniczy w metabolizmie kolagenu, odpowiadając za wzrost włosów i paznokci. Jego niedobór może wpływać na występowanie alergii czy problemów skórnych. Ze względu na te właściwości jest powszechnie stosowany w kosmetologii.
Cynk pomaga w prawidłowym funkcjonowaniu układu odpornościowego. Niektóre badania wskazują, że może łagodzić objawy przeziębienia czy grypy. Ponadto odgrywa ważną rolę w podziale komórek i prawidłowej syntezie DNA, dzięki czemu chroni przed wpływem niekorzystnych czynników środowiskowych i spowalnia procesy starzenia.
Zapewnia również prawidłowe funkcjonowanie narządów rozrodczych i utrzymanie właściwego poziomu testosteronu we krwi. I wreszcie, cynk jest niezbędny do odpowiedniego rozwoju układu kostnego oraz pracy trzustki magazynującej i uwalniającej insulinę [3].
Cynk + selen, czyli połączenie idealne
Połączenie cynku z selenem w suplemencie diety zapewnia jeszcze lepsze efekty zdrowotne niż stosowanie samego cynku. Selen jest antyoksydantem, który podobnie jak cynk, działa synergistycznie z witaminą E i może spowalniać procesy starzenia organizmu . Chroni komórki oraz ich elementy (błony komórkowe, mitochondrialne i DNA) przed negatywnym działaniem wolnych rodników.
Jest więc kolejnym istotnym mikropierwiastkiem chroniącym organizm przed stresem oksydacyjnym, który może przyczyniać się m.in. do rozwoju nowotworów i zaburzeń w funkcjonowaniu układu odpornościowego [2]. Ponadto selen zmniejsza toksyczność metali ciężkich, m.in. ołowiu i rtęci, a także przyczynia się do utrzymania zdrowia psychicznego [4].
Jak zapobiegać stresowi oksydacyjnemu?
W sytuacji, w której powstaje więcej wolnych rodników, niż organizm jest w stanie zneutralizować, pojawia się tzw. stres oksydacyjny. To z kolei może doprowadzić do wielu poważnych powikłań wynikających ze zmian w strukturze białek, lipidów, węglowodanów i kwasu nukleinowych. Uważa się, że wolne rodniki przyczyniają się do rozwoju wielu chorób cywilizacyjnych, w tym cukrzycy, miażdżycy, a także stwardnienia rozsianego, choroby Alzheimera, choroby Parkinsona i nowotworów, gdyż atakują DNA komórki [2]. Oprócz tego uszkadzają kolagen budujący skórę, kości, mięśnie, ścięgna i tkanki narządów wewnętrznych. W rezultacie stres oksydacyjny przyspiesza procesy starzenia [1].
Choć nie jesteśmy w stanie zatrzymać wzrostu ilości wolnych rodników postępującego wraz z wiekiem (jest to naturalny mechanizm starzenia) ani występowania w organizmie stresu oksydacyjnego, to można zneutralizować jego skutki. W tym celu należy dążyć do zachowania równowagi oksydacyjno-antyoksydacyjnej i zadbać o obecność przeciwutleniaczy w diecie. Antyoksydanty (w tym witamina E, C, cynk i selen) mają zdolność zmiatania wolnych rodników tlenowych, co nie tylko spowalnia procesy starzenia, poprawia kondycję skóry, włosów i paznokci, ale również zapobiega rozwojowi różnych schorzeń.
Jak więc zapobiegać stresowi oksydacyjnemu? Przede wszystkim:
Zadbać o zdrową dietę bogatą w warzywa i owoce.
- Ograniczyć czynniki stresujące.
- Obniżyć negatywne skutki stresu.
- Zrezygnować z nałogów (papierosy, alkohol).
- W razie potrzeby uzupełniać niektóre składniki w codziennej diecie, m.in.
- cynk i selen, za pomocą odpowiedniego suplementu diety.
- Stres oksydacyjny – co to jest i jak go unikać?: https://fromplants.me/pl/stres-oksydacyjny-co-to-jest-i-jak-go-unikac/.
- Aleksandra Michalak, Jakub Krzeszowiak, Iwona Markiewicz-Górka, Starzenie się organizmu a stres oksydacyjny oraz zmniejszona sprawność systemów naprawczych, „Postępy Higieny i Medycyny Doświadczalnej” 2014, nr 68, s. 1483–1491
- Arkadiusz Czajka, Wolne rodniki tlenowe a mechanizmy obronne organizmu, „Nowiny Lekarskie” 2006, R. 75, z. 6, s. 582–586:
- Maria Szcześniak, Bożena Grimling, Jan Meler, Cynk – pierwiastek zdrowia, „Farmacja Polska” 2014, t. 70, nr 7, s. 363–366:
- Angelika Skowron, Selen – właściwości, zapotrzebowanie, nadmiar i niedobór:
- Dominika Wnęk, Właściwości przeciwutleniające warzyw:
- [1] Stres oksydacyjny – co to jest i jak go unikać?: https://fromplants.me/pl/stres-oksydacyjny-co-to-jest-i-jak-go-unikac/.
- [2] Arkadiusz Czajka, Wolne rodniki tlenowe a mechanizmy obronne organizmu, „Nowiny Lekarskie” 2006, R. 75, z. 6, s. 582–5
- [3] Maria Szcześniak, Bożena Grimling, Jan Meler, Cynk – pierwiastek zdrowia, „Farmacja Polska” 2014, t. 70, nr 7, s. 363–366:
