Choroba zwyrodnieniowa stawów (ChZS, osteoartroza) to najczęściej występujące schorzenie układu ruchu. Jego rozwój jest wynikiem zaburzenia jakości oraz ilości chrząstki stawowej. Z czasem dochodzi również do uszkodzenia pozostałych struktur, w tym kości znajdującej się pod chrząstką stawową, otaczających staw więzadeł, torebki stawowej, ścięgien i mięśni.
Efekt? Ból, sztywność stawu, a wraz z upływem czasu zniekształcenie jego obrysów i ograniczenie ruchomości[1]. Jak temu zapobiec? Co pozwala zachować zdrowe i sprawne stawy na lata?
Stawy i ich rola w organizmie
Stawy to ruchome połączenia kości, umożliwiające wykonywanie skomplikowanych ruchów całego ciała. Każdy staw składa się z trzech podstawowych elementów:
- powierzchni stawowych,
- torebki,
- jamy stawowej.
Kolejne składowe to chrząstka i maź stawowa, które pełnią niezwykle ważne funkcje:
chrząstka pokrywa powierzchnie stawowe kości i amortyzuje wstrząsy, dzięki niej możliwe jest łatwiejsze przesuwanie się kości względem siebie;
maź stawowa zlokalizowana w obrębie jamy stawu minimalizuje tarcie między powierzchniami chrzęstnymi kości[2].
Choroba zwyrodnieniowa stawów. Kto jest narażony?
Szacuje się, że w samych Stanach Zjednoczonych na ChZS choruje ok. 27 mln ludzi, z kolei na całym świecie jest to około 135 mln osób, z czego 80% stanowią osoby po 65. roku życia[3]. U podstaw tego schorzenia leży wiele czynników, m.in. predyspozycje genetyczne, zaburzenia metaboliczne i endokrynologiczne, np. cukrzyca typu II, płeć żeńska, wiek powyżej 40. roku życia, a także nadwaga czy otyłość[3].
W rezultacie wyróżniamy chorobę zwyrodnieniową:
- pierwotną - o nieznanej przyczynie, której częstość występowania rośnie z wiekiem;
- wtórną - spowodowaną konkretną przyczyną, np. zakażeniem, urazami, innymi chorobami stawów, wrodzonymi zaburzeniami budowy, a także pozostałymi chorobami, np. wspomnianą już cukrzycą czy nadczynnością przytarczyc[1].
Choroba zwyrodnieniowa stawów i wynikający z tego ból, sztywność, a z czasem ograniczeniem ruchomości, prowadzą do pogorszenia jakości życia. ChZS zazwyczaj atakuje biodra, kolana, kręgosłup, stawy palców rąk i stóp. Mimo to może dotyczyć każdego innego stawu[1].
Biorąc pod uwagę czynniki, które predysponują do rozwoju choroby, w niektórych przypadkach mamy pewien wpływ na sprawność naszych stawów (jej zachowanie lub przywrócenie). W przypadku osób otyłych zaleca się redukcję nadwagi, co zmniejszy ryzyko rozwoju choroby. Im większa masa ciała, tym większe obciążenie dla naszych stawów[1].
Inne kwestie, na które możemy wpłynąć, to[1]:
- czynniki zawodowe - choroba zwyrodnieniowa kolan często jest wynikiem np. częstego zginania kolan, klęczenia, za to stawów biodrowych - podnoszeniem ciężkich przedmiot lub długotrwałym staniem;
- zaburzenia budowy stawu - np. wrodzonej dysplazji biodra, niestabilności po przebytym urazie - wówczas rozwiązaniem może być skorygowanie problemu poprzez rehabilitację, leczenie operacyjne lub używanie właściwych przyrządów ortopedycznych;
- osłabienie mięśni, które otaczają staw - zapewniają płynność ruchu i stabilizują staw, warto więc utrzymywać je w dobrej formie i dbać o kondycję fizyczną;
- przeciążająca stawy aktywność fizyczna - niektóre formy aktywności (głównie uprawiane wyczynowo) np. piłka nożna, zapasy, czy podnoszenie ciężarów, często mają ścisły związek z urazami i nadmiernym przeciążeniem stawów.
Czynniki, którym nie możemy zapobiec to oczywiście wiek (ryzyko wystąpienia ChZS rośnie z wiekiem, ale nie jest to naturalny objaw starzenia - zazwyczaj składa się na nią równocześnie wiele innych przyczyn), płeć żeńska (cięższe postaci tej choroby dotyczą kobiet, zwłaszcza po menopauzie), a także predyspozycje genetyczne.
Trzeba przy tym zaznaczyć, że zmiany zwyrodnieniowe stwierdza się nawet u ponad 80% osób po 55. roku życia, choć często nie dają one żadnych objawów klinicznych[1].
Dieta i pozostałe sposoby na sprawne stawy
Choroba zwyrodnieniowa rzadko wymaga pilnej interwencji lekarskiej. U większości osób celem postępowania w przypadku ChZS są działania niefarmakologiczne. Dzięki nim można złagodzić dolegliwości, spowolnić tempo rozwoju zmian zwyrodnieniowych i utrzymać aktywny tryb życia[1]. Jednak problemy ze stawami dotyczą nie tylko osób z ChZS, dlatego warto wdrażać odpowiednie działania zarówno profilaktyczne jak i wspierające nasze stawy.
Najważniejsze jest dbanie o utrzymanie prawidłowej masy ciała, wykonywanie odpowiednio dobranych ćwiczeń fizycznych, odciążanie stawów (w miarę potrzeby np. używanie kul, laski, wkładek korekcyjnych, odpowiedniego obuwia), a także edukacja na temat choroby zwyrodnieniowej, która sprawi, że stanie się ona mniej uciążliwa[1].
Co więcej, zaobserwowano, że istnieje zależność między przyjmowanym pożywieniem a wystąpieniem choroby zwyrodnieniowej stawów[3]. Dobrze zbilansowana dieta pomaga w przebiegu chorób stawowych. Powinna być bogata w warzywa i owoce stanowiące źródło antyoksydantów i witamin, głównie witaminy C pobudzającej produkcję kolagenu. Ważne jest również dostarczanie kwasów omega-3 wykazujących właściwości przeciwzapalne, obecnych głównie w rybach (łosoś, sardynki, tuńczyk). Wśród zaleceń dietetycznych przy problemach ze stawami wymienia się też produkty bogate w białko, wapń i witaminę D. Nie można zapominać również o odpowiednim nawadnianiu organizmu[2].
Suplementacja na stawy: boswellia o potwierdzonym działaniu
Kolejnym sposobem na wsparcie zdrowia stawów jest stosowanie odpowiedniej suplementacji. Wśród składników o działaniu potwierdzonym naukowo wymienia się m.in. surowce roślinne. Mogą one być aplikowane wewnętrznie lub zewnętrznie, zależnie od rodzaju i składu. Najczęściej przyjmuje się je w postaci tabletek lub kapsułek[4].
Wśród składników na stawy wyróżnia się boswellia (Boswellia serrata, kadzidłowiec indyjski) - roślina bogata w substancje aktywne, które wykazują właściwości przeciwzapalne, przeciwbólowe i regeneracyjne, stymulujące proces regeneracji chrząstki stawowej[4].
Boswellia to gatunek drzewa rosnący głównie na suchych, górzystych terenach Afryki Północnej, Indii oraz na Bliskim Wschodzie. Ekstrakt z żywicy tej rośliny stanowi bogactwo wielu aktywnych składników modulujących procesy zapalne. Według badań naukowych, ekstrakt z boswellii może być dobrym rozwiązaniem dla osób chcących zadbać o stawy lub wspomóc leczenie ChZS. Może skutecznie zmniejszać dolegliwości bólowe, a także poprawić funkcjonowanie w trakcie oraz po zakończeniu suplementacji[3].
Warto jednak zauważyć, że surowce roślinne zawarte w preparatach często działają synergicznie, np. w ramach połączenia boswellii z imbirem, w którym jedną z najważniejszych substancji aktywnych imbiru są gingerole o właściwościach przeciwzapalnych, przeciwbakteryjnych i przeciwwirusowych. Imbir na stawy może, zapewniać poczucie komfortu podczas ruchu, tym samym go ułatwiające[5].
Źródła:
- Z. Guła, M. Korkosz, Choroba zwyrodnieniowa stawów: https://www.mp.pl/pacjent/reumatologia/choroby/65000,choroba-zwyrodnieniowa-stawow
- N. Łabędź, Jak zadbać o stawy - porady eksperta: https://www.magazynswiatseniora.pl/artykul/jak-zadbac-o-stawy-porady-eksperta
- A. Jańczyk, M. Sawczuk, Wybrane suplementy diety stosowane w chorobie zwyrodnieniowej stawów (ChZS): https://www.akademiamedycyny.pl/wp-content/uploads/2019/07/Jan%CC%81czyk.pdf
- A. Danielewska, B. Bujalska, Rośliny i ich potencjał prozdrowotny oraz przemysłowy: https://www.researchgate.net/profile/Agnieszka-Tatoj/publication/359134296_Rosliny_stosowane_w_preparatach_ziolowych_wykorzystywanych_w_leczeniu_schorzen_reumatycznych/links/6229c1539f7b3246341d4aa5/Rosliny-stosowane-w-preparatach-ziolowych-wykorzystywanych-w-leczeniu-schorzen-reumatycznych.pdf
- Matthew J Leach, Saravana Kumar, The clinical effectiveness of Ginger (Zingiber officinale) in adults with osteoarthritis: https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/21631828/
