Endometrioza jest przewlekłą chorobą, która może dotyczyć 5% kobiet (niektóre źródła wskazują nawet na 10%) w wieku prokreacyjnym i jest obecnie najczęstszą przyczyną niepłodności. Często nazywana jest schorzeniem estrogenozależnym ze względu na udział estrogenów w jej rozwoju. Diagnoza jest zwykle stawiana z dużym opóźnieniem ze względu na niespecyficzne objawy utrudniające postawienie jednoznacznego rozpoznania. Poza tradycyjnymi metodami leczenia endometriozy obejmującymi farmakoterapię (w tym leczenie hormonalne) coraz wyraźniej podkreślana jest rola czynników żywieniowych i stylu życia, które mogą wpływać na rozwój i przebieg choroby. Ciekawym wątkiem jest także celowana suplementacja, której stosowanie jest aktualnie szeroko omawiane w literaturze naukowej.
Czym jest i jakie są objawy endometriozy?
Endometrioza to choroba o podłożu zapalnym, która charakteryzuje się obecnością tkanek endometrium poza macicą, między innymi na zewnętrznej powierzchni macicy, jajowodów, jajników, a także jelit czy ściany brzucha. Objawy endometriozy są niespecyficzne, ponieważ obejmują wiele symptomów. Z tego powodu diagnoza stawiana jest często z dużym opóźnieniem. Najczęściej wymienianymi objawami jest ból brzucha i dolegliwości związane z przewodem pokarmowym (biegunki, wzdęcia, zaparcia). Występują także bolesne miesiączki, nasilony zespół napięcia przedmiesiączkowego, niepłodność, ból podczas współżycia oraz bóle kręgosłupa w odcinku krzyżowym.
Leczenie endometriozy obejmuje zwykle stosowanie leków przeciwzapalnych i przeciwbólowych w celu redukcji nasilenia bólu. Włączane jest także leczenie hormonalne, które ma na celu obniżyć poziom krążących estrogenów (m.in. stosowane są progestageny, antykoncepcja dwuskładnikowa). Niekiedy realizowane są interwencje chirurgiczne mające na celu usunięcie patologicznych zrostów. Terapia jest dostosowywana indywidualnie - w przypadku pacjentów chcących zajść w ciąże terapie hormonalne mogą być przeszkodą w zrealizowaniu takich planów. Co więcej, farmakoterapia nie zawsze okazuje się rozwiązaniem idealnym - poza możliwymi skutkami ubocznymi w jednym z przeglądów wykazano, że u co najmniej 10% pacjentek ból nie zmniejszył się po wdrożeniu farmakoterapii.
Poza tradycyjnym leczeniem endometriozy coraz wyraźniej rysuje się rola żywienia w kontekście wspierania terapii tej złożonej choroby. Dieta może mieć wpływ na aktywność estrogenów (m.in. poprzez wpływ na mikrobiotę jelitową zaangażowaną w ich metabolizm) oraz procesy zapalne charakterystyczne dla choroby.
Jaka dieta w endometriozie?
Badania ostatnich lat wyraźnie koncentrują się na badaniu wpływu odżywiania na rozwój endometriozy. Co wiemy obecnie dzień dzisiejszy? Wnioski płynące z dotychczasowych doniesień wskazują, że obniżenie zawartości tłuszczów zwierzęcych w diecie, a zwiększenie spożycia błonnika zmniejszało poziomy krążących estrogenów nawet o 25%. Ze zwiększonym ryzykiem endometriozy wiąże się tłuszcze trans i mięso czerwone. W jednym z badań wykazano, że u kobiet spożywających dwie porcje czerwonego mięsa dziennie ryzyko endometriozy było wyższe o ponad 50% w porównaniu do kobiet jedzących poniżej jednej porcji mięsa czerwonego na tydzień. Czerwone mięso może mieć wpływ na wyższy status estrogenu w ustroju, a także promowanie stanów zapalnych.
Obecnie zaleca się modele żywienia bazujące na pokarmie roślinnym dostarczające sporej puli błonnika i antyoksydantów (polifenole z warzyw i owoców). Badanie meksykańskie pokazało, że kobiety z endometriozą spożywały znacznie mniej antyoksydantów- aż 40% mniej witaminy E i 30% mniej witaminy C w porównaniu do kobiet zdrowych. Dieta roślinna zmniejszała także nasilenie zespołu napięcia przedmiesiączkowego, ma charakter przeciwzapalny pożądany w endometriozie. Wspomniany pokarm roślinny (błonnik, polifenole) wspiera także mikrobiotę jelitową, czyli społeczność bakterii, wirusów i grzybów bytujących w naszych jelitach, które także okazują się mieć wpływ na metabolizm estrogenów. Im zatem lepiej “wykarmimy” nasz jelitowy ekosystem, tym lepiej będzie on funkcjonował, także w kontekście gospodarki hormonalnej, redukcji stanów zapalnych czy przemian metabolicznych (a to ważne dla kobiet zmagających się z endo!).
Suplementacja przy endometriozie
Sporym zainteresowaniem cieszy się także temat suplementacji przy endometriozie, ponieważ coraz więcej badań wskazuje, że konkretne nutraceutyki mogą być solidnym filarem wspierającym proces terapeutyczny i leczenie endometriozy. Co zatem wydaje się tu kluczowe?
Ważnym aspektem jest oczywiście dbałość o podstawy i wyrównanie niedoborów powszechnych w naszej szerokości geograficznej, a jednocześnie ważnych dla hormonów kobiecych. Należy tu wymienić witaminę D, która wpływa na redukcję stanów zapalnych poprzez działanie immunomodulujące, a także jest wiązana z redukcją objawów bólowych. Metaanaliza badań klinicznych wykazała, że niski status witaminy D w ustroju był związany z większym nasileniem objawów. Ponadto suplementacja witaminy D wpłynęła na redukcję objawów bólowych w okolicach miednicy, a także obniżyła poziom markerów zapalenia (CRP) oraz zwiększyła zdolność antyoksydacyjną, co może przekładać się na redukcję zapalenia.
Z kolei kwasy tłuszczowe omega-3 mogą odgrywać ochronną rolę w kontekście rozwoju endometriozy. Duże badanie na ponad 70 tysiącach kobiet wykazało, że osoby spożywające największe ilości kwasów omega-3 miały niższe ryzyko endometriozy od tych, w których konsumpcja była najniższa. Ponadto kwasy tłuszczowe omega-3 słyną ze swoich przeciwzapalnych właściwości, co także jest ważnym aspektem w kontekście tej choroby.
Warto także zainteresować się NAC (N-acetylocysteiną), której stosowanie w endometriozie może przynieść korzystne rezultaty. Włączenie NAC do suplementacji przy endometriozie przyczyniło się do zmniejszenia dolegliwości bólowych podczas miesiączki czy współżycia. Ponadto redukcji uległo przyjmowanie leków przeciwbólowych. Co jeszcze ciekawsze - stwierdzono zmniejszenie guzów endometrialnych, a także poprawiać płodność. Spośród 52 pacjentek 39 zaszło w ciążę w ciągu 6 miesięcy od rozpoczęcia terapii. Suplementacja trwała 3 miesiące, a NAC podawano w dawce 600 mg 3 razy dziennie przez 3 kolejne dni tygodnia. Kobiety uczestniczące w badaniu nie były też poddawane leczeniu hormonalnemu.
Suplementacja przy endometriozie a resweratrol
Kolejnym interesującym składnikiem, który może wspierać pacjentki z endometriozą, jest resweratrol. Jest to fitoskładnik pozyskiwany m.in. z rdestowca japońskiego o silnych właściwościach antyoksydacyjnych. Badania kliniczne wskazują, że resweratrol już w dawce 30 mg dziennie może być wsparciem u kobiet zmagających się z endometriozą, zwłaszcza w kontekście redukcji dolegliwości bólowych. W badaniach wykazano, że dodatek resweratrolu do terapii hormonalnych (m.in. do doustnej antykoncepcji) wpływał na zmniejszenie bólu w obrębie miednicy mniejszej podczas miesiączek. W modelu komórkowym udało się potwierdzić jego działanie przeciwzapalne, które przekłada się na zmniejszenie bólu u kobiet z endometriozą.
Jak już wcześniej wspomniano, warto jest pamiętać o wzbogacaniu diety antyoksydantami - dużego potencjału w kontekście endometriozy przypisuje się składnikowi zielonej herbaty - EGCG (galusan epigalokatechiny). Badania sugerują, że EGCG hamuje procesy angiogenezy czy proliferacji (a więc odpowiednio tworzenia nowych naczyń i namnażania się komórek endometrium), co może okazać się szczególnie przydatne w endometriozie. Warto pamiętać o wysokim potencjale antyoksydacyjnym diety przy endometriozie (ma ona podłoże zapalne), wzbogacając ja przykładowo w cenny składnik zielonej herbaty.
Podsumowanie na temat leczenia i objawów endometriozy
Wspieranie terapii pacjentek z endometriozą wymaga holistycznego spojrzenia na problem i wspierania z wielu stron. Poza tradycyjnymi metodami leczenia endometrozy obejmującymi leczenie hormonalne czy interwencje chirurgiczne ważnym filarem okazuje się styl życia. Jednym z elementów jest zbilansowana dieta o wysokim potencjale antyoksydacyjnym, z naciskiem na pokarmy roślinne. Badania wskazują, że w kontekście endometriozy - choroby o podłożu zapalnym - ważny jest charakter przeciwzapalny diety. Wzmocnieniem efektów może być celowana suplementacja składnikami, których stosowanie znajduje potwierdzenie w literaturze naukowej. Poza podstawowymi składnikami takimi jak witamina D czy kwasy omega-3 warto zwrócić uwagę na NAC czy resweratrol, ponieważ dotychczasowe wyniki badań są bardzo obiecujące. Kluczowe, aby bazować na preparatach o sprawdzonej jakości i taki dawkami poszczególnych składników, jakie zostały zbadane klinicznie.
Bibliografia:
- Barnard ND, Holtz DN, Schmidt N, Kolipaka S, Hata E, Sutton M, Znayenko-Miller T, Hazen ND, Cobb C, Kahleova H. Nutrition in the prevention and treatment of endometriosis: A review. Front Nutr. 2023 Feb 17;10:1089891. doi: 10.3389/fnut.2023.1089891. PMID: 36875844; PMCID: PMC9983692.
- Becker CM, Gattrell WT, Gude K, Singh SS. Reevaluating response and failure of medical treatment of endometriosis: a systematic review. Fertil Steril. (2017) 108:125–36. 10.1016/j.fertnstert.2017.05.004
- D'Alterio MN, D'Ancona G, Raslan M, Tinelli R, Daniilidis A, Angioni S. Management challenges of deep infiltrating endometriosis. Int J Fertil Steril. (2021) 15:88–94. 10.22074/IJFS.2020.134689
- Aris A, Paris K. Hypothetical link between endometriosis and xenobiotics-associated genetically modified food. Gynecol Obstet Fertil.(2010) 38:747–53. 10.1016/j.gyobfe.2010.08.030
- Shah B, Newman JD, Woolf K, Ganguzza L, Guo Y, Allen N, et al.. Anti-inflammatory effects of a vegan diet vs. the American heart association–recommended diet in coronary artery disease trial. JAHA. (2018) 7:e011367. 10.1161/JAHA.118.011367
- Anastasi E, Scaramuzzino S, Viscardi MF, Viggiani V, Piccioni MG, Cacciamani L, Merlino L, Angeloni A, Muzii L, Porpora MG. Efficacy of N-Acetylcysteine on Endometriosis-Related Pain, Size Reduction of Ovarian Endometriomas, and Fertility Outcomes. Int J Environ Res Public Health. 2023 Mar 7;20(6):4686. doi: 10.3390/ijerph20064686. PMID: 36981595; PMCID: PMC10048621.
- Maia H., Jr., Haddad C., Pinheiro N., Casoy J. Advantages of the association of resveratrol with oral contraceptives for management of endometriosis-related pain. Int. J. Women’s Health. 2012;4:543–549.
- Dull AM, Moga MA, Dimienescu OG, Sechel G, Burtea V, Anastasiu CV. Therapeutic Approaches of Resveratrol on Endometriosis via Anti-Inflammatory and Anti-Angiogenic Pathways. Molecules. 2019 Feb 13;24(4):667. doi: 10.3390/molecules24040667. PMID: 30781885; PMCID: PMC6413140.
