Kwas foliowy, nazywany również witaminą B9 lub B11, występuje w przyrodzie w znikomych ilościach [1]. Co więcej, poza śladowym powstawaniem z udziałem mikroflory jelitowej organizm człowieka nie jest w stanie wytwarzać go samodzielnie. Z tego względu trzeba dostarczać go wraz z pokarmem. Jakie jest jego znaczenie dla prawidłowego funkcjonowania człowieka, a zwłaszcza dla organizmu kobiety w ciąży?
Czym są foliany? Krótka historia odkrycia kwasu foliowego
Kwas foliowy został odkryty na przełomie lat 30. i 40. XX wieku. W 1941 roku pierwszy raz wyizolowano witaminę B9 z liści szpinaku (stąd nazwa – od łacińskiego słowa folium, czyli „liść”), z kolei pięć lat po tym wydarzeniu grupa chemików z USA zsyntezowała kwas foliowy [2].
Zgodnie z aktualną wiedzą kwas foliowy stanowi związek o ogromnym znaczeniu dla prawidłowego funkcjonowania organizmu człowieka. Jest niezbędny do właściwego przebiegu wielu procesów zachodzących w naszym organizmie. Jednak jego najbardziej znana funkcja to zmniejszanie ryzyka wystąpienia wad wrodzonych związanych z nieprawidłowym zamykaniem cewy nerwowej [2].
W tym artykule przedstawimy więc znaczenie witaminy B9 dla prawidłowego funkcjonowania organizmu człowieka, zwłaszcza dla zdrowia rozwijającego się płodu.
Biologiczna rola kwasu foliowego. Dlaczego jest tak ważny?
Pomimo pierwszego skojarzenia, które nasuwa się po usłyszeniu słów „kwas foliowy”, nie jest on potrzebny wyłącznie w czasie ciąży. To składnik diety niezbędny dla każdego z nas na każdym etapie życia, gdyż jego działanie nie sprowadza się jedynie do wpływu na rozwój płodu.
Witamina B9:
- przyczynia się do prawidłowego rozwoju i funkcjonowania komórek układu nerwowego i krwiotwórczego;
- uczestniczy w tworzeniu DNA i RNA;
- odpowiada za poprawne działanie żołądka, wątroby i jelit;
- bierze udział w tworzeniu soku żołądkowego;
- ma pozytywny wpływ na skład krwi;
- warunkuje prawidłową odporność organizmu;
- zmniejsza ryzyko wystąpienia astmy i alergii.
Ponadto badania wskazują, że niskie spożycie kwasu foliowego sprzyja rozwojowi nowotworów, takich jak rak płuc, piersi, jajników, szyjki macicy, jelita grubego czy białaczka. Foliany sprzyjają obniżaniu stężenia homocysteiny, która stanowi niezależny czynnik rozwoju zmian miażdżycowych [1].
Inną ważną kwestią jest fakt, że kwas foliowy okazuje się konieczny również do utrzymania równowagi hormonalnej i funkcji psychologicznych. Dieta uboga w witaminę B9 może przyczyniać się do występowania zaburzeń hormonalnych, a nawet rozwoju depresji. Dzieje się tak m.in. dlatego, że foliany wpływają na wytwarzanie serotoniny („hormonu szczęścia”), która warunkuje nasz spokój, dobry nastrój i zdrowy sen [3].
Skutki niedoboru kwasu foliowego u kobiet ciężarnych
Chociaż foliany wspomagają prawidłową produkcję krwi, metabolizm homocysteiny i funkcje psychologiczne, to ich rola zyskuje na znaczeniu przede wszystkim w czasie ciąży.
Jak wiemy, sposób odżywiania się przyszłej mamy ma niebagatelny wpływ na rozwój i wzrost płodu. Dieta ciężarnej musi być bogata we wszystkie niezbędne witaminy, minerały i inne składniki odżywcze. Jednak to właśnie kwas foliowy zajmuje szczególne miejsce w tym zestawieniu, ponieważ:
- stanowi jedną z najważniejszych witamin dla prawidłowego rozwoju płodu;
- stymuluje wzrost tkanek matczynych w czasie ciąży i uczestniczy we wszystkich procesach, które intensyfikują się w organizmie matki;
- zapotrzebowanie na ten składnik w okresie ciąży wzrasta aż dwukrotnie [1].
Jakie są skutki niedoboru kwasu foliowego w okresie przedkoncepcyjnym i w pierwszych tygodniach ciąży? Otóż brak dostatecznej podaży witaminy B9 w diecie powoduje wystąpienie wad cewy nerwowej płodu, co stanowi przyczynę m.in. poważnych wad układu nerwowego, rozszczepu kręgosłupa i nieodwracalnych wad mózgu.
Dlatego zgodnie z rekomendacjami Polskiego Towarzystwa Ginekologicznego (2014), kwas foliowy należy przyjmować w formie suplementu zarówno przed zapłodnieniem, w czasie ciąży, jak i w okresie laktacji. Posiada on korzystny wpływ na metabolizm homocysteiny, zapobiega uszkodzeniom DNA oraz może być związany z odpowiednim rozrostem naczyń krwionośnych w łożysku [5]. Właściwa suplementacja kwasu foliowego jest całkowicie bezpieczna zarówno dla kobiet, jak i ich nienarodzonych dzieci.
Suplementacja kwasu foliowego nie tylko w czasie ciąży
Trzeba jednak zaznaczyć, że choć kwasu foliowego potrzebujemy wszyscy, to niektóre osoby są szczególnie narażone na jego niedobory. Do tej kategorii zaliczają się kobiety w ciąży, ale nie tylko. Do niedoboru folianów dochodzi również z innych przyczyn, w tym:
- niewystarczającej podaży w diecie,
- zwiększonego zapotrzebowania nie tylko w ciąży, ale także podczas karmienia,
- ograniczonego wchłaniania,
- stosowania niektórych leków,
- palenia papierosów,
- nadużywania alkoholu,
- przyjmowania antykoncepcji hormonalnej [4].
Zasadność suplementacji kwasem foliowym
Witamina B9 należy niestety do witamin podatnych na działanie czynników zewnętrznych. W związku z tym foliany są szczególnie wrażliwe na warunki przechowywania i na poddawanie ich procesom kulinarnym. Pod wpływem wysokiej temperatury oraz pH środowiska utleniają się do form gorzej przyswajalnych. Przykładowo szacuje się, że straty cennych składników mineralnych, witamin, błonnika i fitozwiązków np. podczas produkcji mąki z ziaren pszenicy wynoszą nawet do 90% [1].
Dlatego nawet jeśli stosujemy zbilansowaną dietę, to spożycie folianów może kształtować się u nas na poziomie poniżej optymalnego (według polskich norm wynosi ono 250 µg) [1]. Powszechne zalecenia dotyczące suplementacji kwasem foliowym są więc jednoznacznie uzasadnione [6].
Wszystko to sprawia, że specjaliści zalecają kobietom suplementowanie kwasu foliowego min. 6 tygodni przed planowanym macierzyństwem, a także w czasie ciąży i w okresie laktacji.
- Lucyna Kapka-Skrzypczak, Joanna Niedźwiecka, Maciej Skrzypczak, Andrzej Wojtyła, Kwas foliowy – skutki niedoboru i zasadność suplementacji, „Medycyna Ogólna i Nauki o Zdrowiu” 2012, t. 18, nr 1, s. 65–69: h
- Hanna Karakuła i in., Czy dieta ma wpływ na nasz nastrój? Znaczenie kwasu foliowego i homocysteiny, „Polski Merkariusz Lekarski” 2009, 26(152), s. 136–141
- Ewa Cieślik, Anna Kościej, Kwas foliowy – występowanie i znaczenie, „Problemy Higieny i Epidemiologii” 2012, 93(1), s. 1–7
- Andrzej Bacz, Suplementacja kwasu foliowego u kobiet w ciąży: https://www.mp.pl/pacjent/ciaza/przebiegciazy/63113,suplementacja-kwasu-foliowego-u-kobiet-w-ciazy.
- Ewa Cieślik, Agnieszka Gębusia, Skutki niedostatecznej podaży kwasu foliowego ze szczególnym uwzględnieniem znaczenia dla kobiet w wieku rozrodczym, „Hygeia Public Health” 2010, 46(4), s. 431–436
- [1] Lucyna Kapka-Skrzypczak, Joanna Niedźwiecka, Maciej Skrzypczak, Andrzej Wojtyła, Kwas foliowy – skutki niedoboru i zasadność suplementacji, „Medycyna Ogólna i Nauki o Zdrowiu” 2012, t. 18, nr 1, s. 65–69:
- [2] Ewa Cieślik, Anna Kościej, Kwas foliowy – występowanie i znaczenie, „Problemy Higieny i Epidemiologii” 2012, 93(1), s. 1–7
- [3] Hanna Karakuła i in., Czy dieta ma wpływ na nasz nastrój? Znaczenie kwasu foliowego i homocysteiny, „Polski Merkariusz Lekarski” 2009, 26(152), s. 136–141
- [4] Ewa Cieślik, Agnieszka Gębusia, Skutki niedostatecznej podaży kwasu foliowego ze szczególnym uwzględnieniem znaczenia dla kobiet w wieku rozrodczym, „Hygeia Public Health” 2010, 46(4), s. 431–436
- [5] https://prenatale.pl/folactive
- [6] Andrzej Bacz, Suplementacja kwasu foliowego u kobiet w ciąży: https://www.mp.pl/pacjent/ciaza/przebiegciazy/63113,suplementacja-kwasu-foliowego-u-kobiet-w-ciazy.
