Przyjmowanie folianów w czasie ciąży to powszechna praktyka, mająca na celu zapobieganie wadom cewy nerwowej u płodu. Dotychczasowe zalecenia wskazywały na konieczność spożywania min. 400 μg kwasu foliowego dziennie - zarówno w trakcie starań o dziecko, jak i na jej wczesnym etapie ciąży. W kwietniu 2024 roku specjaliści z Polskiego Towarzystwa Ginekologów i Położników przedstawili nowe stanowisko dotyczące stosowania kwasu foliowego z naciskiem na jego metylowaną formę, choliny oraz witamin B6 i B12 w okresie prekoncepcyjnym, w trakcie ciąży i po porodzie. Co to oznacza i jaka jest najbardziej efektywna forma suplementacji folianów? Zapraszamy do lektury!
Kwas foliowy a foliany w ciąży
Kwas foliowy, czyli kwas pteroilomonoglutaminowy, to rozpuszczalna w wodzie witamina B9, obecna w żywności wzbogaconej i suplementach diety. W organizmie człowieka ta forma jest nieaktywna i służy jako prekursor dla aktywnej substancji, 5-metylotetrahydrofolianu (5-MTHF). Jak można przeczytać w Stanowisku Ekspertów Polskiego Towarzystwa Ginekologów i Położników, od ponad trzech dekad kwas foliowy był dominującą formą folianów w suplementach i produktach farmaceutycznych. Jednak od momentu syntezy jego aktywnej formy, coraz więcej badań medycznych podkreśla korzyści płynące z zastosowania naturalnych form folianów. W ostatnim czasie pojawiają się także debaty dotyczące potencjalnie negatywnych skutków suplementacji kwasu foliowego, nie tylko wśród osób z wolniejszym metabolizmem tego związku, ale także w szerszej populacji.
“W celu usprawnienia przebiegu szlaku folianów niezbędna jest nie tylko podaż właściwej formy witaminy B9, ale również podaż substancji, które aktywnie wspierają procesy tego szlaku, choliny oraz witamin B6 i B12” - jednoznacznie wskazują specjaliści.
Na tym etapie warto było odpowiedzieć sobie jednak na pytanie o to, dlaczego kwas foliowy w ciąży jest tak ważny? Właściwy poziom kwasu foliowego u kobiety redukuje ryzyko wad cewy nerwowej płodu (WCN), której zamykanie następuje do 28. dnia po zapłodnieniu. Biorąc pod uwagę potencjalne zaburzenia w metabolizmie folianów oraz liczne czynniki wpływające na prawidłowy przebieg tych przemian na różnych etapach, zaleca się dla osób w grupie ryzyka wystąpienia wad płodu i komplikacji ciążowych stosowanie połączenia suplementacji kwasu foliowego i jego aktywnej formy w dawce 800 mcg dziennie. Ważne jest również uwzględnienie, że choć niedostateczne wysycenie organizmu matki folianami jest tylko jednym z wielu czynników ryzyka wad cewy nerwowej, obok takich jak cukrzyca przedciążowa, BMI powyżej 30 kg/m2, stosowanie leków przeciwpadaczkowych czy czynniki genetyczne (rodzinne przypadki WCN), to suplementacja folianami może znacząco (o 70-90%) zmniejszyć ryzyko ich występowania.
Dlaczego warto stosować foliany w ciąży?
Główne zalety stosowania aktywnych form folianów obejmują ich większą biodostępność, aktywność fizjologiczną oraz większe tempo wysycenia organizmu - ze względu na mniej złożoną ścieżkę metaboliczną, szczególnie u osób z problemami wchłaniania oraz z potwierdzoną mutacją MTHFR. Warto podkreślić, że obniżona aktywność enzymu MTHFR występuje z różnym nasileniem u co drugiej Polki. Suplementacja metylowanego kwasu foliowego przyczynia się także do obniżenia ryzyka zespołu UMFA, czyli zespołu niezmetabolizowanego kwasu foliowego. Na szczególną uwagę zasługuje również fakt, że dla formy aktywnej folianów nie określono górnego tolerowanego poziomu spożycia dziennego.
W najnowszym stanowisku Polskiego Towarzystwa Ginekologów i Położników wprowadzono również zmiany dotyczące dawkowania folianów.
- W okresie przedkoncepcyjnym zalecana jest łączna suplementacja 400 µg 5-MTHF oraz 400 µg kwasu foliowego dziennie.
- Dla kobiet ciężarnych i karmiących piersią zaleca się suplementację folianów ze wskazaniem na ich aktywną formę 5-MTHF w ilości 800 µg dziennie, szczególnie w przypadku obniżonej aktywności enzymu MTHFR.
- Kobietom przygotowującym się do ciąży zaleca się rozpoczęcie suplementacji folianami co najmniej 12 tygodni przed przewidywaną koncepcją.
- U kobiet z BMI powyżej 30 kg/m², których poziom folianów jest poniżej 28 nmol/l, zaleca się suplementację 5 mg folianów dziennie w połączeniu z mio-inozytolem (1000 mg) do 12 tygodnia ciąży.
- Kobietom, które wcześniej urodziły dziecko z wadą cewy nerwowej, zaleca się suplementację 5 mg folianów dziennie.
Zespół niezmetabolizowanego kwasu foliowego (UMFA)
Suplementowanie nadmiernej ilości syntetycznego kwasu foliowego może prowadzić do zwiększenia ryzyka rozwoju alergii pokarmowych, astmy oraz autyzmu u dzieci. Jest to powiązane z akumulacją niezmetabolizowanegoo kwasu foliowego (UMFA), który poprzez inhibicję enzymu dihydrofolianowej reduktazy (DHFR) blokuje przemianę kwasu foliowego do dihydrofolianu i dalszych przemian metabolicznych. Jednocześnie, ten negatywny efekt nie wystąpi u osób, które suplementują aktywne foliany - dlatego zalecenia Polskiego Towarzystwa Ginekologów i Położników wyraźnie wskazują na zalety stosowania aktywnej formy 5-MTHF.
Aktywna formy folianów w ciąży - 5-MTHF - zalety
Przegląd literatury naukowej podkreśla, że stosowanie aktywnej formy folianów 5-MTHF w okresie przedkoncepcyjnym oraz podczas ciąży jest bardziej korzystne, ze względu na liczne przewagi.
- 5-MTHF, będący naturalną formą, stanowi ponad 98% folianów w ludzkim organizmie.
- Efektywne dostarczanie grupy metylowej jest istotne dla ekspresji genów oraz metylacji histonów i białek.
- 5-MTHF umożliwia efektywne funkcjonowanie metabolicznej ścieżki folianów, omijając tzw. „pułapkę folianową”.
- Jest szczególnie odpowiednia dla kobiet z mutacjami polimorficznymi genu MTHFR.
- Charakteryzuje się lepszym wiązaniem z receptorami i transporterami folianów.
- Wykazuje lepszą biodostępność.
- Nie wiąże się z ryzykiem maskowania niedoborów witaminy B12.
- Eliminuje ryzyko wystąpienia skutków zespołu UMFA u kobiet i ich dzieci.
Suplementacja folianów podczas ciąży jest znaną metodą redukcji ryzyka rozwoju wad cewy nerwowej u płodu. Dotychczasowe zalecenia sugerowały przyjmowanie 400 µg kwasu foliowego dziennie w okresie starania się o dziecko oraz na wczesnym etapie ciąży, a w grupie niskiego ryzyka również przez cały okres ciąży i laktacji. Najnowsze wytyczne Polskiego Towarzystwa Ginekologów i Położników, stawiają nacisk na zastosowanie metylowanej formy kwasu foliowego (5-MTHF) przez całą ciążę i w czasie laktacji oraz suplementację choliny, oraz witamin B6 i B12, o czym szerzej opowiemy w kolejnych artykułach. Zmiany te mają na celu zapewnienie lepszej biodostępności i efektywności folianów, a także uniknięcie potencjalnego ryzyka związanego z nadmierną suplementacją syntetycznego kwasu foliowego. Suplementacja w nowej formie ma na celu zapewnienie optymalnej biodostępności i wsparcie metaboliczne, szczególnie dla osób z określonymi polimorfizmami genetycznymi MTHFR.
- Źródła:
- Seremak Mrozikiewicz A i in., Stanowisko Ekspertów Polskiego Towarzystwa Ginekologów i Położników w zakresie suplementacji folianów oraz warunków stosowania dodatkowej suplementacji choliny i witamin B6 i B12 w okresie przedkoncepcyjnym, ciąży i połogu, PTGIP 2024
