Produkty zawierające składnik: Kwas foliowy

Kwas foliowy nazywany także witaminą B9 to jeden z tych związków, który od samego początku budził ogromne zainteresowanie zarówno wśród naukowców, jak i lekarzy czy dietetyków. Najlepszym dowodem potwierdzającym prawdziwość tych słów jest fakt, iż w latach 1943–2007 napisano na ten temat ponad 29 tysięcy różnorodnych prac naukowych. Jest to jednak zupełnie zrozumiałe - związek ten ma bowiem duże znaczenie dla prawidłowego funkcjonowania organizmu człowieka. Dostarczanie odpowiednich dawek jest niezbędne dla właściwego przebiegu wielu procesów biochemicznych, jakie zachodzą w ustroju w tym m.in. procesu zamykania cewy nerwowej u płodu, syntezy DNA i aminokwasów, wzrostu erytrocytów czy funkcjonowania układu nerwowego. Warto pamiętać jednocześnie, że zapotrzebowanie na kwas foliowy może być różne - inne dawkowanie zalecane będzie w przypadku osób starszych, inne u kobiet w okresie rozrodczym, kobiet ciężarnych czy matek karmiących piersią, a inne u osób nadużywających alkohol.

Jakie są główne źródła kwasu foliowego?

Na początku warto zaznaczyć, że kwas foliowy składa się z zasady pterydynowej (6-metylopteryny), kwasu p-aminobenzoesowego (PABA), a także kwasu glutaminowego. Grupa folianów, do której zaliczany jest m.in. kwas foliowy, różni się między sobą utlenowaniem pierścienia pterydyny i liczbą reszt kwasu glutaminowego - tych może być od 1 do 11. Na uwagę zasługuje również fakt, iż foliany występują w produktach żywnościowych - zarówno pochodzenia zwierzęcego, jak i roślinnego.

Główne źródło folianów to pokarmy roślinne w tym m.in. sałata, szpinak, kapusta, brokuły, groch, fasola, soja, kalafior, brukselka, bób, zielony groszek, pomidory, buraki, orzechy, słonecznik, pełne ziarna zbóż, owoce cytrusowe. Jeżeli chodzi o produkty pochodzenia zwierzęcego to mowa tu przede wszystkim o wątrobie. Wyniki przeprowadzonych badań, jednoznacznie pokazują, że w Polsce źródłem folianów cieszącym się największą popularnością są produkty zbożowe, gdzie najlepszym wyborem jest pieczywo z pełnego ziarna. Na tym etapie warto zaznaczyć jednocześnie, że kwas foliowy podobnie jak jego pochodne jest niebywale wrażliwy na działanie wysokiej temperatury, promieni UV, a także pH środowiska. Przypomnijmy, że niedobory folianów są w Polsce powszechne - spożywamy ich zdecydowanie za mało w diecie. Ich niedobory uważa się za czynnik ryzyka rozwoju wielu chorób w tym m.in. zwiększone ryzyko wad cewy nerwowej, chorób układu krążenia, zaburzeń poznawczych, a także nowotworów. Najlepszym sposobem na zweryfikowanie aktualnego spożycia tej witaminy będzie sprawdzenie ilości kwasu foliowego w surowicy krwi. I tak w przypadku stężenia poniżej 3-5 ng/ml można mówić o niewystarczającym pokryciu zapotrzebowania organizmu na tę witaminę.

Przyczyny niedoboru kwasu foliowego w organizmie

Pozostając jeszcze na krótką chwilę w wątku niedoborów, warto odpowiedzieć sobie nieco więcej na temat głównych przyczyn niewystarczającej podaży kwasu foliowego. W tej kwestii niewątpliwie należy wspomnieć o:

• ubogiej diecie,
• zwiększonym zapotrzebowaniu wywołanym np. ciążą lub laktacją,
• upośledzonym wchłanianiu jelitowym,
• długotrwałym stosowaniu leków przeciwbólowych, przeciwpadaczkowych, hormonalnych doustnych środków antykoncepcyjnych.

Ze względu na powszechność niedoborów zaleca się ich suplementację. Zgodnie z najnowszymi rekomendacjami, każda kobieta w wieku rozrodczym powinna suplementować foliany. Ponadto wspomniana już antykoncepcja może obniżać status folianów i innych witamin z grupy B (m.in. B12 czy B6). W takich sytuacjach warto rozważyć suplementację witaminami z grupy B - adekwatnie do poziomu wyjściowego.

Niedobór kwasu foliowego - konsekwencje

W związku z tym, że foliany pełnią szczególną funkcję w tkankach, wszelkie niedobory lub braki w codziennej diecie mają niekorzystny wpływ m.in. na rozwój płodu, prowadząc do powstania wad ośrodkowego układu nerwowego, a także funkcjonowania układu krwiotwórczego. Ponadto niedobory mogą prowadzić do pojawienia się wad wrodzonych cewy nerwowej u płodu, a także niedokrwistości megaloblastycznej, która w większości przypadków ma związek ze stanami zwiększonego zużycia kwasu foliowego. Trafnymi przykładami mogą być: ciąża bliźniacza, biegunki lipidowe, wrodzone wady przewodu pokarmowego czy przyjmowanie środków przeciwdrgawkowych. Niedobór folianów w codziennej diecie może sprzyjać również rozwojowi miażdżycy.

Wyniki przeprowadzonych badań wskazują również na związek pomiędzy deficytem kwasu foliowego w diecie kobiet ciężarnych a wzrostem urodzeń dzieci z wrodzonymi wadami serca. Niedobory kwasu foliowego w czasie ciąży mogą skutkować również niską masą urodzeniową noworodków. Ponadto niedobory kwasu foliowego w organizmie kobiety ciężarnej, a co za tym idzie - płodu mogą mieć związek z niewłaściwym wchłanianiem składników odżywczych z układu pokarmowego matki.

Kwas foliowy a nowotwory

W ostatnim czasie coraz częściej usłyszeć można o tym, że spożywanie produktów obfitujących w kwas foliowy może pomóc w ochronie przed powstawaniem niektórych typów nowotworów - w tym m.in. raka jelita grubego, sutka, jajnika, macicy, płuc czy trzustki. Warto pamiętać jednak o tym, że o ile niedobór folianów może sprzyjać rozwojowi nowotworów, tak zbyt duże dawki mogą przyspieszać ich rozwój. Istotny jest więc balans.

Suplementacja kwasu foliowego

Najwyższa pora, aby przyjrzeć się więc zalecanym dawkom i normom kwasu foliowego w organizmie. Wyżej wspomnieliśmy, że zapotrzebowanie organizmu na kwas foliowy może być różne dla różnych grup wiekowych - wartości zależą od płci, wieku czy też nawyków żywieniowych. Amerykańska Agencja Żywności i Leków określiła, iż zalecane dzienne dawki kwasu foliowego w przypadku dzieci i mężczyzn prezentują się następująco:

• dzieci 1-9 lat - 0,07-0,105mg,
• dziewczęta 10-18 lat - 0,19-0,22mg,
• chłopcy 10-18 lat - 0,20-0,24mg,
• mężczyźni 19-60 lat - 0,30mg,
• mężczyźni powyżej 60 lat - 0,34mg.

Warto zaznaczyć jednocześnie, że u wszystkich kobiet w wieku prokreacyjnym zaleca się 0,4 mg folianów dziennie. Zapotrzebowania wzrasta wraz z przebiegiem ciąży, a także w niektórych sytuacjach zdrowotnych: w cukrzycy, przy leczeniu metotreksatem, metforminą, z BMI >30 - wówczas zaleca się 0,8 mg folianów dziennie.

Podsumowując, kwas foliowy jest witaminą o zróżnicowanym działaniu biologicznym. Dodatkowo jest niezbędna do prawidłowego funkcjonowania organizmu. Dlatego tak istotne jest dostarczanie jej wraz z pożywieniem, a w razie niewystarczającej podaży - uzupełnianie codziennej diety wysokiej jakości suplementami.

Warto rozważyć wprowadzenie suplementów dobrej jakości, które są połączeniem klasycznego kwasu foliowego i jego aktywnej formy. Część populacji może mieć bowiem problem z odpowiednim metabolizmem kwasu foliowego - dlatego też dostarczanie go w postaci formy aktywnej będzie interwencją skuteczną i bezpieczną.

Literatura:

1. H. Czeczot, Kwas foliowy w fizjologii i patologii, Postepy Hig Med Dosw. (online), 2008; 62: 405-419.
2. E. Cieślik, A. Kościej, Kwas foliowy – występowanie i znaczenie, online: http://www.phie.pl/pdf/phe-2012/phe-2012-1-001.pdf, dostęp: 14.02.23.
3. Normy żywienia dla Populacji Polski, Instytut Żywności i Żywienia, 2020.